Człowiek żyjący w grupie poddany jest jej oddziaływaniu. W rezultacie grupa wykształca w każdym ze swoich członków osobowość społeczną, którą tworzą cztery elementy: kulturowy ideał osobowości, role społeczne, jaźń subiektywna i jaźń obiek­tywna odzwierciedlona. Zatrzymajmy się kolejno przy tych czte­rech elementach osobowości społecznej.

Kulturowy ideał osobowości to pewien wzór, według którego człowiek jest wychowywany ? socjalizowany w grupie. Przy­kładem takich kulturowych ideałów jest np. harmonijnie wycho­wany ateńczyk, romantyk lub człowiek pozytywizmu. Charakte­rystyczne jest to, że klasy społeczne, warstwy, a także zawody wytworzyły swoje kulturowe ideały osobowości. Określają one pożądane cechy człowieka, sposób jego zachowania. Zmieniające się czasy, ustroje społeczne zmieniają również kulturowy ideał osobowości. Inny był np. ideał dziecka w społeczności wiejskiej w Polsce w okresie przed II wojną światową. Dziecko tego okresu to przede wszystkim pomocnik w domu. Nauka szkolna w jego życiu była traktowana jako nie najważniejsze zajęcie. Inaczej kształtuje się ten ideał dziecka obecnie. Kładzie się w nim nacisk na naukę szkolną, na zdobycie zawodu, aby ułatwić dziecku życie. Z tym ostatnim dążeniem wiąże się zwalnianie dziecka od ciążą­cych na nim obowiązków domowych, zapewnienie warunków do odrabiania lekcji, ułatwienie przestrzegania regulaminu uczniow­skiego, np. przez przygotowanie odpowiedniego stroju.

Drugim elementem osobowości społecznej jest rola społeczna. Ogólnie można powiedzieć, że ?rola jest to względnie stały i we­wnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na za­chowania innych osób, przebiegających według mniej więcej wy­raźnie ustalonego wzoru”. Każdy z nas pełni bardzo wiele ról społecznych w jednej lub kilku gru­pach. Niektóre role społeczne są bardzo ściśle określone, sfor­malizowane. Są to role społecznie ważne. Na przykład dyrektor przedsiębiorstwa ma regulamin określający zakres jego czyn­ności; podobnie jest w przypadkach listonosza, maszynisty kole­jowego. Z pełnieniem każdej roli wiążą się prawa i obowiązki. Prawa są oczekiwaniami pełniącego rolę w stosunku do pozosta­łych członków grupy, w której rola jest realizowana (mała Krysia pełniąca rolę dziecka w rodzinie oczekuje opieki, miłości). Nato­miast obowiązki są zespołem zachowań oczekiwanych przez grupę od pełniącego rolę.

Trzecim elementem osobowości jest jaźń subiektywna, która stanowi wyobrażenie o sobie samym. Powstaje ono jako wynik oddziaływań innych na nas oraz ich opinii, ale w pewnym mo­mencie staje się-czymś niezależnym, bardzo osobistym. ?Jaźń” jest dawnym terminem używanym na określenie świadomości. Jaźń subiektywna to moja świadomość o tym, jakim jestem. Według socjologii świadomość ta jest pochodzenia społecznego i rozwija się pod wpływem oddziaływania rodziców, rodzeństwa, krewnych, znajomych, sąsiadów i rówieśników w okresie wstecznego dzie­ciństwa. Oddziaływanie wymienionych osób prowadzi do tego, że nabieramy przekonania o sobie jako o osobach, np. ładnych, zdol­nych lub odwrotnie.

Jaźń odzwierciedlona to kolejny element osobowoś­ci społecznej. ?Jest to ten zespół wyobrażeń, jaki wytwarza każ­dy z nas na podstawie ocen otoczenia, na podstawie tego, co so­bie sami wyobrażamy, że inni sądzą o nas”. Czasami bywa tak, że ludzie np. wyobrażają sobie nas jako osoby zrównoważone lub jako wesołe i dlatego staramy się w zetknięciu z nimi właśnie być takimi. Stąd czasami mówi się o dwóch obliczach człowieka, np. w miejscu pracy i w domu ro­dzinnym. Każda bowiem grupa tworzy inne wyobrażenia o nas, czyli tzw. jaźń odzwierciedloną. Nic też dziwnego, że opinie o tym samym człowieku mogą się bardzo różnić. Rodzice mogą być zdziwieni, że ich syn w szkole jest agresywny wobec kaleków. ponieważ w domu uchodzi za wyjątkowo spokojne dziecko. Na jaźń odzwierciedloną składają się wyobrażenia o tym, jak inni oceniają nasz wygląd zewnętrzny i nasze postępowanie oraz nasza reakcja na te wyobrażenia. Stwierdzamy np., że nasi rodzice oceniają nas jako bardzo zdolnych muzycznie, wobec tego wy­twarzamy takie wyobrażenie o sobie i w związku z tym zauwa­żamy wszystkie ich zachwyty nad naszymi uzdolnieniami. Jaźń subiektywna i odzwierciedlona pełnią funkcję regulatora naszego zachowania, kontrolują je, porównując z kulturowym ideałem osobowości.

Podsumowując rozważania o osobowości społecznej warto zauważyć, że każdy człowiek, z którym się stykamy, jest wycho­wany według jakiegoś kulturowego ideału osobowości, co pro­wadzi do różnic między ludźmi. Na ten zresztą ideał mogą skła­dać się odmienne zachowania, może być np. brak akceptowanych zachowań obowiązujących w danej grupie. Na przykład nie w każdym kulturowym ideale osobowości odkryjemy takie war­tości, jak: czystość, higienę. Ponadto każdy spotkany człowiek pełni wiele różnych ról społecznych, z których każda ma swoje prawa i obowiązki. W związku z tym, że każda rola jest inna, może zachodzić konflikt między rolami a właściwymi oczekiwa­niami jakie się z nimi wiążą. Na przykład kobieta pracująca, wy­chowująca małe dzieci, o godzinie 16 musi odebrać dzieci z przed- szkolą. Dochodzi do konfliktu między rolami, gdy po tej godzi­nie przedłuża się narada w zakładzie pracy. Może również do­chodzić do sprzeczności między jaźnią subiektywną a odzwier­ciedloną. Grupa wyobraża sobie i tworzy nasz obraz o nas, np. że nadajemy się na kierownika, tymczasem my siebie nie widzi­my w tej roli. Ten wewnętrzny konflikt może się odbijać na na­szej pracy. Skoro każdy człowiek przedstawia tak skomplikowa­ny obraz, to należy pamiętać, że dotyczy to także chorego pod­dającego się leczeniu.

Socjologia wskazuje, że każdy człowiek o osobowości społecz­nej stanowi niejako wytwór społeczeństwa. Jest to jeden rodzaj związku, jaki zachodzi między jednostką a społeczeństwem. Można mówić i o odwrotnej zależności, a mianowicie, że życie społeczne jest zależne od stosunków między jednostkami, od ich zachowań społecznych. Nie tylko więc stosunki między jednost­kami, ale i między jednostką a społeczeństwem decydują o ży­ciu społecznym.