Pierwszym zabezpieczeniem równowagi organizmu ze środo­wiskiem są odruchy wrodzone zwane bezwarunkowymi. Funk­cjonowanie organizmu w nowym środowisku, utrzymanie się przy życiu noworodka po oddzieleniu go od organizmu matki wy­maga obecności mechanizmów pozwalających na życie w no­wych warunkach. Mechanizm odruchu bezwarunkowego zapew­nia jednostce zachowanie równowagi pomiędzy wymaganiami no­wego środowiska a możliwościami organizmu. Odruchy bezwa­runkowe funkcjonują bez udziału kory mózgu, ale nie należy są­dzić, że nie ma ona na nie wpływu. Dowodem na to były ekspery­menty, w których zwierzęta pozbawiono kory mózgowej. Wyka­zywały one zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu złożo­nych odruchów bezwarunkowych.

Mechanizm działania odruchu bezwarunkowego, w dużym uproszczeniu, jest następujący. Na receptor działa bodziec bezwarunkowy, nieobojętny biologicznie. Pobudzenie pow­stałe w receptorze przekazane zostaje poprzez nerwy d o – środkowe do określonego ośrodka n e r w o w e g o skąd nerwami odśrodkowymi biegnie do narządu wykonaw­czego ? efektora. Narządami wykonawczymi są: mięśnie, ścięgna, serce, gruczoły, naczynia krwionośne i inne narządy. Określona reakcja jest odpowiedzią na informację przekazaną przez bodźce. Drogę, po której przebiega pobudzenie od momen­tu zadziałania bodźca aż do reakcji organizmu, nazwano łu­kiem odruchowym. Odruch dochodzi do skutku, gdy żadna część łuku nie jest uszkodzona, nie jest przerwana.

W łuku odruchu bezwarunkowego wyróżniamy następujące części:

1) zakończenie nerwu dośrodkowego ? recep­tor, 2) nerw dośrodkowy, 3) ośrodek nerwowy,

stanowiący większe lub mniejsze skupisko komórek nerwowych, w którym stan pobudzenia zostaje przetworzony na właściwą reakcję, 4) nerw odśrodkowy, 5) narząd wyko­nawczy ? efektor, w którym odruch realizuje się w postaci specyficznej reakcji.

Odruch bezwarunkowy jest wrodzoną reakcją organizmu za­chodzącą pod wpływem działania bodźca nieobojętnego biolo­gicznie, realizowaną w niższych odcinkach układu nerwowego.

Przykładem odruchu bezwarunkowego jest odruch wydzielania śliny. Plasterek cytryny położony na języku dziecka działa jako bodziec nieobojętny biologicznie (kwas) na receptory smaku. Po­budzenie powstałe w jamie ustnej zostaje przekazane nerwami dośrodkowymi do ośrodka nerwowego w rdzeniu przedłużonym, gdzie natychmiast przetworzone na odpowiedni rodzaj reakcji zo­staje przesłane nerwami odśrodkowymi do ślinianek, w których wywołuje reakcję wydzielania śliny. Ślina rozpuszcza kwas i osłabia jego działanie, a im więcej kwasu tym więcej wydziela się śliny.