Kwestionariusz jest metodą szeroko stosowaną w różnych ba­daniach. Wydawałoby się, że tak popularna metoda powinna być jednoznacznie oceniana, a tak nie jest. Każdy zestaw pytań moż­na nazwać kwestionariuszem, ale nie znaczy to, że jest on metodą badań dającą wiarygodne dane. W psychologii kwestionariusz, jako metoda badań, jest sprawdzonym zestawem zagadnień lub specjalnie dobranych pytań, do których osoba badana wyraża swój stosunek. Jako metoda badań musi podlegać określonym rygorom i odpowiadać ustalonym zasadom.

Kwestionariusz przed dopuszczeniem do badań powinien być sprawdzony na tak zwanych grupach skrajnych, o których wiado­mo,, że różnią się wyraźnie daną właściwością. Jeśli skonstruo­waliśmy kwestionariusz do badania aktywności i bierności spo­łecznej młodzieży, to sprawdzamy go na dwóch grupach znanych nam z tego, że jedna jest aktywna, a druga bierna społecznie. Jeśli w jednej i drugiej grupie otrzymamy te same odpowiedzi, będzie to znaczyło, że nasz kwestionariusz nie różnicuje odpowie­dzi osób aktywnych i biernych społecznie i na jego podstawie nie będziemy mogli ustalić, w zupełnie obcej grupie, które osoby są aktywne, a które bierne społecznie. Taki kwestionariusz nie na­daje się do badań, ponieważ nie uzyskamy tych danych, na któ­rych nam zależy.

Gdy natomiast w znanych nam grupach młodzieży aktywnych i biernych społecznie odpowiedzi wyraźnie różnią się, to wtedy i w grupie zupełnie nieznanej odpowiedzi osób aktywnych i biernych społecznie też będą się różniły i wtedy można ustalić, kto jest bierny, a kto aktywny. Jest to podstawowa zasada, któ­rej należy przestrzegać przy badaniu kwestionariuszem własnej konstrukcji. Niesprawdzenie go na grupach skrajnych, znanych, może doprowadzić do tego, że zebrane materiały nie będą o ni­czym świadczyły lub będą dawać fałszywe informacje, niezgodne ze stanem faktycznym.

W badaniach prowadzonych przez osoby początkujące nie zaw­sze przestrzega się powyższe zasady i dlatego wyniki uzyskane nie sprawdzonym zestawem pytań są zawsze wątpliwe. Może to się również zdarzyć w badaniach pielęgniarskich, w których nie zawsze dysponujemy metodami sprawdzonymi. Aby nie narazić się na zarzuty podważające uzyskane wyniki, należy poddać sprawdzeniu każdą własną metodę według podanej wyżej za­sady.

W badaniach wyróżniamy dwa rodzaje kwestionariuszy; jeden służy do badania różnych dziedzin działalności jednostki i usto­sunkowania się do różnych sytuacji, a drugi do badania osobo­wości jednostki, jej właściwości psychicznych lub wykrywania zaburzeń psychicznych. Do badania anormalności i zaburzeń psy­chicznych służą kwestionariusze R. B. Cattełla, H. J. Eysencka i innych. Te ostatnie kwestionariusze są sprawdzone, wystandaryzowane i mają wysoki stopień rzetelności. Kwestionariusze te są najczęściej wyskalowane, to znaczy, że do każdego twierdzenia zawartego w kwestionariuszu osoba badana ustosunkowuje się w jednym z trzech stopni zgodności, do których należą: ?tak”, ,,znak zapytania” i ?nie”. Jeśli osoba badana zgadza się z danym twierdzeniem, to otacza kółkiem wyraz ?tak”, a gdy nie jest pew­na ?znak zapytania”. Jeśli skala ma być dokładniejsza, to zwięk­sza się liczbę stopni zgodności do pięciu, np. zdecydowanie się zgadzam, zgadzam się, nie mam zdania, nie zgadzam się i sta­nowczo nie zgadzam się, lub wprowadza się skalę liczbową od 5 do 1.

Do pierwszej grupy kwestionariuszy, służących do zbierania wiadomości z różnych dziedzin działalności jednostki, należą kwe­stionariusze układane przez poszczególnych badających. Zanim przystąpimy do sprawdzenia, w badaniach wstępnych, o czym była mowa wcześniej, należy uwzględnić odpowiedni dobór py­tań. Pytania nie tylko powinny uwzględniać cel badań, ale rów­nież powinny być sformułowane jasno i bez sugerowania odpo­wiedzi. Aby tego uniknąć dajemy cały zestaw pytań osobom kompetentnym, prosząc je o opinie. Jeśli większość osób wypo­wie się negatywnie o treści danego pytania, należy je wykreślić z kwestionariusza, a pozostawić tylko te, do których jest w więk­szości stosunek pozytywny.