marzec 23rd, 2012 
admin Obserwacja psychologiczna jest jedną z najszerzej stosowanych metod i to nie tylko w psychologii. W czasie obserwacji rejestrujemy czynności, reakcje zachowania się jednostki. Nie jest to metoda łatwa w stosowaniu, wymaga dobrego przygotowania i umiejętnego przeprowadzenia. Często w bardzo krótkim czasie trzeba zarejestrować wiele czynności jednostki, czy czynników występujących w danej sytuacji. Obserwowany czynnik czasem trwa krótko i nie zawsze wystąpi po raz drugi w takich samych warunkach. W czasie obserwacji zawsze oczekuje się zjawisk, które mogą wystąpić. W momencie pojawienia się ich należy rejestrować nie tylko samo zjawisko, ale również to, co je poprzedzało oraz co nastąpiło potem. Wystąpienie nagłe reakcji może być zaskoczeniem dla obserwatora i jeśli nie uda się mu wszystkiego zarejestrować, reakcje mijają i niewiele można o nich powiedzieć.
Cechy dobrej obserwacji. Zakładając, że osoba prowadząca obserwację jest do niej przygotowana i przeprowadza ją właściwie, niczego nie pomijając, warto odpowiedzieć sobie na pytanie, czym charakteryzuje się dobra obserwacja.
Pierwszą cechą obserwacji jest jej obiektywność. Na rejestrację obserwowanych zjawisk, zachodzących niezależnie od obserwatora, nie powinien mieć wpływu jego stosunek do nich. Obserwator powinien je rejestrować tak, jak one przebiegają, a nie interpretować i komentować. W toku obserwacji należy rejestrować, to, co zachodzi, a nie wyprowadzać wniosków ani komentować. Z obserwacji należy wyeliminować takie oceny, jak: obserwowany jest zadowolony, pilnie słucha tego co mówimy, odpowiada chętnie itp. Należy rejestrować jego wypowiedzi, a nie oceniać, czy jego wypowiedź jest słuszna, notować to, co robi, a nie stwierdzać, że robi dobrze lub źle.
Czynności obserwowanego mogą być bardzo złożone, a kolejność ich wykonania różna, dlatego wszystko jest ważne, ocena ogólna nic o tym nie mówi. Jeśli nawet obserwowany w czasie obserwacji uśmiecha się do nas, to wcale nie znaczy, że jest za- dowolny, bo może być to również maskowane zażenowanie, zaskoczenie czy nawet trudność w sformułowaniu prawidłowej odpowiedzi. Z obserwowanych reakcji czy faktów, będących pewną drobną cząstką całości, nie należy doraźnie wyciągać wniosków, trzeba się z nimi wstrzymać do momentu, aż obserwator będzie miał zgromadzonych znacznie więcej faktów dających pewną zintegrowaną całość.
Drugą cechą dobrej obserwacji jest jasno określony cel obserwacji. Obserwator musi sobie uświadomić, jakie przed nim stoi zadanie i jaki cel ma realizować. Dobra obserwacja jest zawsze celowa, ukierunkowana, bo wtedy nie rozprasza uwagi obserwatora na zjawiska przypadkowe, często mało istotne i mało ważne dla danej obserwacji. Również osoba polecająca przeprowadzenie obserwacji powinna wyraźnie określić jej zadania. Ukierunkowanie obserwacji na główny cel pozwala na uniknięcie gromadzenia materiału niewiele wnoszącego do głównego tematu, który chcemy wyjaśnić dzięki obserwacji.
Następną cechą obserwacji jest jej dokładność i szczegółowość. Dokładność obserwacji będzie polegała na pełnej rejestracji zjawisk, które wystąpiły, niepomijaniu żadnego z nich, chociaż mogłyby się wydawać mało ważne. W momencie prowadzenia obserwacji coś może się wydawać nieistotne, ale po zebraniu całego materiału okazuje się często niezbędne. Granice dokładności i szczegółowości obserwacji wyznaczają ceł i zadania, jakie zostały postawione. Szczegółowość nie będzie polegała na rejestracji wszystkich drobnych faktów, ale na uchwyceniu możliwie wielu tych zjawisk, które wchodzą w zakres realizacji celu obserwacji.
Z wymienionymi wyżej cechami łączy się następna ? dotycząca systematyczności i planowości obserwacji. Obserwacja chaotyczna nie spełnia swojej roli, gdyż można w niej pominąć wiele cennego materiału, który nie wystąpi więcej. Stąd wynika konieczność ustalenia planu obserwacji, nie tyle odnoszącego się do kolejności następujących po sobie czynności obserwatora, ile do ustalenia bardziej szczegółowych zadań. Na przykład: głównym zadaniem jest obserwacja reakcji chorego w pierwszym dniu pobytu w szpitalu. Plan obserwacji będzie wyznaczał zadania bardziej szczegółowe, jak: reakcje w czasie wizyty lekarza, pobierania treści do analiz, robienia zastrzyków, rejestracja reakcji czynnościowych, słownych, wykrzykników, reakcji na dotyk w czasie przygotowania do iniekcji, w czasie spożywania posiłków, zgłaszania życzeń, dzielenia się obawami itp. Po zebraniu powyższych danych można odpowiedzieć na pytanie wynikające z głównego zadania, jak chory reaguje w pierwszym dniu pobytu w szpitalu.
Obserwacja powinna być systematyczna, bo tylko taka pozwoli zgromadzić istotny materiał dla postawienia diagnozy lub wyjaśnienia występujących zjawisk. Obserwacja systematyczna pozwoli na głębsze wniknięcie w przyczyny występującego zjawiska.
Prowadzenie obserwacji wymaga również opanowania techniki rejestracji danych. Potrzebny jest do tego przede wszystkim arkusz obserwacyjny lub protokół obserwacji. Arkusze obserwacji stanowią dokumenty potwierdzające słuszność wyprowadzonych wniosków ze zgromadzonych materiałów. Arkusze obserwacyjne składają się najczęściej z dwóch części.
Część pierwsza zawiera dane o osobie obserwowanej, takie jak, pochodzenie społeczne, wiek, płeć, jednostka chorobowa, czas przebywania na leczeniu, kolejny pobyt w szpitalu oraz inne dane potrzebne do zorientowania się, kim jest osoba obserwowana. W tej części znajdują się również dane dotyczące samej obserwacji, jak czas obserwacji (data, godzina rozpoczęcia i zakończenia obserwacji), opis sytuacji, w jakiej znajduje się osoba obserwowana (pobieranie krwi do analizy, pobieranie treści żołądkowych, badanie lekarskie itp.), wreszcie cel i zadanie obserwacji, jak również plan obserwacji.
W części drugiej znajduje się pełna rejestracja bodźców, jakie działały, na obserwowanego; jego reakcje, czynności manualne, ruchowe, intelektualne, formy zachowania się, stosunek do przedmiotów, współtowarzyszy, przełożonych, upór, agresja, chęć niesienia pomocy innym, zaopiekowanie się słabszymi lub dokuczanie im.
Podobny układ ma plan obserwacyjny konstruowany dla poszczególnych obserwacji o różnych celach i zadaniach. Na plan obserwacji, umieszczony na arkuszu, nanosimy to wszystko, co zaobserwowaliśmy w zachowaniu się jednostki, jej reakcji i stosunku do osób, przedmiotów, zjawisk. Arkusz obserwacji i plan stanowią dokument zawierający materiały zebrane w badaniach i są podstawą do ich interpretacji.
Bardzo przydatne jest ustalenie przed rozpoczęciem obserwacji znaków umownych (kodu), określających poszczególne reakcje osoby obserwowanej. W czasie obserwacji można szybko na arkusz nanieść takie znaki, a po jej zakończeniu odkodować je formułując pełne zdania. Zamiast w czasie obserwacji pisać zdanie, np. ?chory jest przygnębiony”, wystarczy na arkuszu obserwacyjnym narysować strzałkę skierowaną w dół j, lub jakiś inny znak umowny, który będzie oznaczał przygnębienie chorego. Nie wszystko można zakodować umownymi znakami, ale to, co się uda, znacznie ułatwi pracę i pozwoli na zarejestrowanie większej liczby reakcji.
W czasie obserwacji można także nagrywać na taśmę magnetofonową wypowiedzi obserwowanego, jak i własne pytania kierowane do niego. Trzeba to jednak robić bardzo dyskretnie, aby nie prowokować osoby obserwowanej do odgrywania przyjętej przez nią roli. Jeżeli jest to chory, to może udawać bardzo cierpiącego, aby uzyskać dodatkowe świadczenia itp. Widok mikrofonu może być bodźcem hamującym reakcję osoby obserwowanej i wtedy trudno jej zachowywać się naturalnie.
Jak wynika z powyższych uwag, obserwacja wymaga dużego doświadczenia, jest umiejętnością nabytą i trzeba jej się nauczyć, aby ją dobrze przeprowadzić. Przeprowadzenie wielu obserwacji i stałe doskonalenie swego postępowania pozwala na zdobycie właściwych umiejętności w tym zakresie. Być dobrym obserwatorem, to znaczy umieć ze złożonej sytuacji wyodrębnić elementy które pozwolą wyjaśnić obserwowane zjawisko. Dobrego obserwatora charakteryzuje to, że nie ujmuje obserwowanego zjawiska globalnie, ale analizuje je i wyodrębnia elementy istotne dla interpretacji go.
Umiejętność prowadzenia obserwacji jest bardzo przydatna w pracy pielęgniarki mającej stale do czynienia z osobami chorymi. Dobrze przygotowana do zawodu i dokładna obserwatorka uchwyci każdą zmianę w reakcjach, zachowaniu się chorego, czy jego wyglądzie. Te drobne zmiany mogą być często sygnałami powstających zaburzeń w organizmie lub nasileniem się choroby, z czego chory nie zdaje sobie jeszcze sprawy, a której w porę można zapobiec. Mniej wyrobiony obserwator, nie różnicujący poszczególnych zmian przejdzie nad nimi do porządku, a skutki tego mogą okazać się bardzo przykre. Sygnalizowane w porę lekarzowi przez pielęgniarkę objawy chorobowe u pacjenta pozwolą na zastosowanie odpowiednich zabiegów i mogą przyczynić się do uniknięcia poważnego niebezpieczeństwa. Dlatego należy zwracać uwagę nawet na niewielkie zmiany, jakie u pacjenta zachodzą, a które mogą zawierać istotne informacje o jego zdrowiu.
Prowadzona obserwacja powinna być zakończona pisemnym sformułowaniem jej wyników. Pomaga to przy porównywaniu materiałów zbieranych w różnym czasie i orientowaniu się w zmianach, jakie zaszły u obserwowanej osoby. Wnioski z obserwacji są przydatne do właściwego planowania opieki pielęgniarskiej, co pozwoli również unikać popełnianych dotąd błędów.
Posted in