Zarówno obserwacje, jak i eksperymenty naturalne, wywiady, rozmowy psychologiczne dostarczają wiele interesujących infor­macji o badanych. Nie są to jednak metody dające dokładne po­miary badanych cech i dlatego w psychologii opracowano me­tody bardziej precyzyjne, dające wskaźniki liczbowe, które można porównywać ze sobą. Metody te nazwano testami psycho­logicznymi. Służą one do badania różnych dyspozycji psy­chicznych, dają możność oceny psychicznej jednostki i pozwala­ją na postawienie diagnozy psychologicznej. Przez testy psycho­logiczne rozumie się zadania, rozwiązywane przez osoby badane, pozwalające na określenie danej właściwości i porównanie jej z ustalonymi normami lub wynikami innych osób.

Aby testy były pełnowartościowe i nie dawały błędnych wy­ników muszą spełniać kilka wymagań. Każdy test powinien być standaryzowany, znormalizowany, trafny i rzetelny. Pojęcia te mają następujące znaczenia.

Standaryzacja testów ? to najpoważniejsza praca w konstruowaniu ich. Polega na ujednoliceniu techniki badania, ujednoliceniu warunków, przebiegu badań i materiałów stosowa­nych w badaniach. Jest to niezbędne w celu uniknięcia uzależnie­nia otrzymanego wyniku od różnic w sposobie stosowania testu przez różnych badających.

Normalizacja to ustalenie norm wiekowych, na podsta­wie których można oceniać wyniki otrzymane przez osoby bada­ne. Opierając się na dużej liczbie materiałów badawczych przyj­muje się, że najniższe wyniki świadczą o niedorozwoju danej dys­pozycji, środkowe, których jest najwięcej, o prawidłowym roz­woju, a najwyższe o wysokim jej poziomie. Na podstawie wyni­ków uzyskanych od dużej liczby osób badanych można ustalić zróżnicowane przedziały, określające różne poziomy badanej fun­kcji, cechy czy właściwości psychicznej. Mając ustalone prze­działy wyników, można po zbadaniu danej osoby zaliczyć ją do tej grupy osób, które mają podobne wyniki.

Normy odnoszą się do poszczególnych grup wieku. Jeśli zosta­ły ustalone normy dla dzieci 7-letnich, to nie można z nimi po­równywać wyników uzyskanych w badaniach dzieci 6-letnich. Badane dyspozycje psychiczne podlegają rozwojowi i to, co dla dziecka 7-letniego jest łatwe, dla 6-letniego może być za trudne. Nie można również automatycznie przenosić testów stosowanych w jednym kraju do innego kraju bez uprzedniego sprawdze­nia ich. Społeczeństwa różnią się zarówno warunkami życia, jak i rozwojem cech psychicznych; nie można więc do wszystkich stosować tych samych wymagań.

Trafność testu związana jest z oceną jego wartości. Jeśli mamy polegać na wynikach testu to musimy mieć pewność, że mierzy on to, do czego został skonstruowany. Ocena trafności testu oparta jest na specjalnych badaniach, a uzyskane wyniki porównuje się najczęściej z wynikami innego znanego już testu. Jeśli zgodność wyników jest duża, to test przyjmujemy, jeśli nie ma zgodności ? odrzucamy go. Ustalenie trafności testu wymaga różnorodnych obliczeń statystycznych.

Rzetelność testu polega na tym, że kilkakrotnie zastoso­wany w badaniach tych samych osób w tych samych warunkach daje te same wyniki. Gdyby wyniki były inne, testu nie można przyjąć i stosować w badaniach, ponieważ nie wiadomo, który wynik jest dobry. Każdy test dopuszczony do badań jest dokład­nie sprawdzony pod względem rzetelności jego wyników.

Przygotowanie dobrego testu jest zadaniem złożonym, wyma­gającym od autora testu wysokich kwalifikacji, zarówno teore­tycznych, jak i praktycznych.

Testów psychologicznych mierzących różne dyspozycje psy­chiczne jest dużo i dla łatwiejszej orientacji połączono je w pew­ne grupy. Kryteriów podziału testu może być wiele, ale najczęś­ciej przyjmuje się dwa: merytoryczne, określające, co test mierzy i metodyczne, wyjaśniające, jak mierzy daną właś­ciwość psychiczną.

Do pierwszej grupy zalicza się:

1. Testy zdolności, w których wyodrębnia się dwie pod­stawowe grupy: testy inteligencji i testy zdolności specjalnych.
2. Testy osobowości, ustalające rodzaje zachowania się jednostki i jej funkcjonowania. W tych testach nie uzyskuje się wyników ?lepszych” lub ?gorszych”, jak w testach zdolności, ale stwierdza się występowanie, lub nie, danej właściwości psychicz­nej. Na podstawie tych badań można określić osobowość danej jednostki.
3. Testy wiadomości są sprawdzianem wiadomości osoby badanej i coraz częściej zastępują dotychczasowe egzaminy. Na ich podstawie zostaje ustalony poziom opanowania określonej wiedzy przez osobę badaną.

Do drugiej grupy testów należą:

1. Testy słowne (werbalne), polegające na słownym sfor­mułowaniu zadań, na które badany ma udzielić słownych odpo­wiedzi.

1. Testy wykonania, zawierające zadania czynnościowe, których rozwiązanie polega na wykonaniu kolejnych czynności, np. otwarciu skrzynki mającej specjalny zamek lub takim ułoże­niu figur, aby zmieściły się w określonej przestrzeni.
2. Testy projekcyjne (rzutowania). Rozwiązanie tych tes­tów polega na ustosunkowaniu się do podanej sytuacji, która nie jest jasno i wyraźnie przedstawiona. Te testy nie badają właści­wości danej osoby wprost, bezpośrednio, lecz wnioskujemy o nich na podstawie ustosunkowania się jej do danej sytuacji. Nie pyta­my osoby badanej, czy ma wysokie aspiracje, lecz dajemy jej do obejrzenia kilka obrazów przedstawiających sceny, które można w różny sposób interpretować. W zależności od tego, jak osoba badana interpretuje pokazane jej sceny, możemy określić czy ma aspiracje wysokie, średnie, czy niskie.

Jako przykład testów pierwszej grupy omówimy test inte­ligencji. Pierwszy test do badania inteligencji został skon­struowany przez psychologa francuskiego A. Bineta. Następnie wielokrotnie go zmieniano przy współudziale innych psycholo­gów lub przerabiano i obecna wersja, stosowana w badaniach, nosi nazwę testu Bineta-Termana. Drugim testem do badania in­teligencji, lub ogólnego rozwoju umysłowego, jest test D. Wechslera. Składa się on z dziesięciu odrębnych testów, z których pięć ma charakter słowny łub słowno-matematyczny, pięć manipula­cyjny, wykonawczy. W zależności od badanych właściwości (wer­balnych czy manipulacyjnych) można posługiwać się pierwszą lub drugą częścią testu. Test został znormalizowany dla osób od 10 do 60 lat.

Osoby badane, rozwiązując test inteligencji, uzyskują jakiś wy­nik odpowiedzi poprawnych, na podstawie którego można ustalić ich wiek inteligencji. Jeżeli dziecko dziesięcioletnie roz­wiąże wszystkie zadania przeznaczone dla jego wieku, to jego wiek inteligencji jest w normie. Gdy zaś nie rozwiąże wszystkich testów przeznaczonych dla jego wieku, jest poniżej normy. Jeśli badany rozwiąże wszystkie testy dla swego wieku i niektóre dla starszych lat, wówczas jego wiek inteligencji jest powyżej normy.