marzec 23rd, 2012 
admin Jeśli zadaniem pedagogiki społecznej jest przekształcanie środowiska, to wskazane jest dokładne poznanie go. Znajomość działających czynników warunkuje skuteczność udzielanej podopiecznym pomocy i opieki. Nie można zaplanować rodzaju oddziaływań wychowawczych kompensujących, jeśli się nie zna sytuacji wychowawczej domu, podobnie, jak nie można organizować zabiegów profilaktycznych, leczniczych oraz pomocy materialnej, bez rozeznania stanu zdrowia członków rodziny i ich warunków bytowych.
Poznawanie warunków środowiskowych człowieka realizuje się przez prowadzenie indywidualnych rozmów z zainteresowaną osobą, przez wywiady społeczne i opiekuńcze, obserwacje oraz badanie dokumentacji. Celem tych działań jest zebranie szczegółowych, obiektywnych informacji, które po przeanalizowaniu staną się podstawą do podjęcia decyzji o kierunku działania.
Do najważniejszych i najczęściej stosowanych metod należą: wywiad i rozmowa. Wywiad polega na zbieraniu wiadomości od osób, które znają środowisko i mogą dostarczyć o nim szczegółowych danych. Rozmowa różni się od wywiadu tym, że informacje zbieramy od osoby zainteresowanej, a nie od osób trzecich (rodziców, członków rodziny).
Wyróżnia się dwa rodzaje wywiadów: środowiskowy i opiekuńczy. Celem wywiadu środowiskowego jest zgromadzenie wiadomości o danym środowisku, natomiast w wywiadzie opiekuńczym zbiera się wiadomości o podopiecznym, któremu mamy pomóc w zakresie materialnym, psychicznym (rozładowanie napięć emocjonalnych) czy innym. W działalności pielęgniarek przeważają wywiady opiekuńcze.
To, czy dzięki wywiadowi uda się zdobyć interesujące nas informacje, zależy od przygotowania się do niego i umiejętnego przeprowadzenia. Praca przygotowawcza do wywiadu środowiskowego czy opiekuńczego polega na zapoznaniu się z dokumentacją środowiska, z-sytuacją zdrowotną, higieniczną, mieszkaniową podopiecznego, z treścią udzielanych poprzednio zaleceń, aby móc przy następnej bytności skontrolować, jak dalece rodzina zastosowała się do nich. Posiadanie licznych informacji o osobach, z którymi przeprowadzamy wywiad i wykorzystanie ich w trakcie rozmowy dla podkreślenia, że znamy sytuację, zobowiązuje ludzi .do prawdziwego przedstawiania faktów. Znajomość składu rodziny, rodzaju wykonywanej pracy i istniejących trudności świadczy o tym, że interesujemy się nią i chcemy jej pomóc. Ten moment sprzyja nawiązaniu lepszego kontaktu i wytworzeniu zaufania.
Każdy wywiad musi mieć jasno sprecyzowany cel, gdyż od niego zależy dobór pytań skierowanych do rozmówcy. Schemat wywiadów dobrze jest opracować w postaci punktów czy dyspozycji w zeszycie podręcznym, aby przed wejściem do rodziny _ przypomnieć sobie jakie zagadnienia mamy poznać. W zasadzie nie sporządza się kwestionariusza pytań, aby sama rozmowa nie miała zbyt urzędowego charakteru. Z tych samych względów unikamy prowadzenia notatek w czasie wywiadu. Pytania najlepiej jest formułować w taki sposób, aby umożliwiły szerszą wypowiedź osoby, z którą rozmawiamy. To nie jest łatwe i tego trzeba
się nauczyć, gdyż tylko szersza, samodzielna odpowiedź umożliwia nam orientację, jaki rodzaj kłopotów ma dana osoba, jak na nie reaguje i jakie są ich przyczyny.
Z punktu widzenia potrzeb działalności społecznej i zawodowej pielęgniarki, wywiad powinien dostarczać wiadomości z następujących dziedzin:
- Stan rodziny, jej liczebność, wiek poszczególnych osób, wykonywane przez nich zawody, miejsca zatrudnienia, posiadane wykształcenie.
- Warunki mieszkaniowe, liczbą pomieszczeń, metraż przypadający średnio na osobę, wyposażenie mieszkania w urządzenia higieniczno-sanitarne i sprzęt pomocniczy (pralka, lodówka, froterka).
- Stan higieny mieszkania, higieny osobistej domowników, higieny żywienia, wypoczynku i pracy.
- Warunki materialne rodziny.
- Stan zdrowia członków środowiska rodzinnego.
- Poziom kultury środowiska rodzinnego. Zdolności, aspiracje, dążenia i plany życiowe poszczególnych osób. ,
- Postawy członków rodziny wobec zaleceń i wskazówek pielęgniarki i lekarza, zauważone zmiany jakie rodzina pod ich wpływem wprowadziła.
- Rodzaj zaburzeń występujących w życiu jednostek z tego środowiska i ich przyczyny (A. Kamiński, 1972).
Wywiady najczęściej prowadzi się w miejscu zamieszkania rodziny, łącząc je jednocześnie z obserwacją. Unika się w ten sposób rozbieżności między stanem faktycznym a relacjami słownymi podopiecznych. Możemy jednocześnie obserwować zachowanie się poszczególnych członków rodziny. Po przeprowadzeniu wywiadu trzeba z zebranego materiału opracować sprawozdanie, podając nie własne oceny i komentarze, ale obiektywne fakty i sformułowania relacjonowane przez podopiecznych. Opis powinien być zwięzły, rzeczowy, a przedstawione fakty uporządkowane. W opisie powinno znaleźć się również to, co zostało zalecone do wykonania i co rodzina już zrealizowała ze wskazań poprzednio udzielonych.
Nie można dokładnie poznać sytuacji środowiskowej na podstawie jednego czy dwóch wywiadów. Każde zetknięcie się ze środowiskiem rodzinnym dostarcza nowych informacji, uzupełniając w ten sposób obraz ich życia i występujących braków, które należy usunąć. Wywiad spełnia więc rolę metody pozwalającej na sformułowanie właściwej diagnozy.
Następną metodą pozwalającą na poznanie środowiska rodzinnego jest obserwacja. Polega ona na bezpośrednim spostrzeganiu faktów i zjawisk zachodzących w badanym środowisku (zjawiska natury zdrowotnej, higienicznej, kulturowej, społecznej). Pielęgniarki prowadzą raczej obserwacje wycinkowe bądź na terenie przychodni, bądź w domach podopiecznych w trakcie rozmów i wywiadów.
Obserwacja jako metoda zbierania wiadomości jest wartościowym sposobem poznania, ale dość trudnym i wymaga dobrego przygotowania. Obserwacja, podobnie jak i wywiad, musi mieć jasno sprecyzowany cel, wskazujący na to, co należy obserwować. Przedmiotem obserwacji mogą być zjawiska i -prawy, jak np. sposób poruszania się inwalidy i wykonanie czynności samoobsługi, zachowanie się osób starszych, stosunek do nich domowników, układ wzajemnych stosunków w rodzinie, stan higieniczny mieszkania, sposób przygotowania posiłku dla niemowlęcia, rozwój fizyczny dzieci, ich zachowanie i reakcje itp. Prowadząc obserwację nastawiamy się na rejestrację reakcji bardziej trwałych, z których można wyprowadzić bardziej prawdziwe wnioski. Po dokonaniu obserwacji notujemy w sprawozdaniu to wszystko, co spostrzegaliśmy, bez własnych komentarzy.
Dodatkowym źródłem informacji o osobach środowiska rodzinnego jest dokumentacja medyczna w postaci kart zdrowia, kart choroby) książeczki zdrowia, wyników badań itp. Jest ona prowadzona przez pielęgniarki zatrudnione w różnych poradniach, w higienie szkolnej, przez lekarzy, a czasem przez położne. Tam, gdzie to jest możliwe wykorzystuje się ustne relacje innych pracowników znających dane środowisko rodzinne i współpracujących z przychodnią, np. opiekunów społecznych. Ich wypowiedzi notuje się w odpowiedniej karcie. Jeśli dokumentacja ma być faktyczną pomocą w rozwiązywaniu trudności rodziny, to trzeba ją skrupulatnie prowadzić.
Diagnoza, którą na podstawie zebranych materiałów należy opracować, jest rodzajem hipotezy sprawdzanej później. Pojęcie diagnozy oznacza rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie stwierdzonych objawów i znajomości ogólnych prawidłowości (S. Ziemski, 1973).
Diagnozę, zależnie od przedmiotu lub zjawiska, jakiego dotyczy, stawiają: lekarz, nauczyciel, psycholog, inżynier, eksperci różnych dziedzin, a między nimi również pracownicy społeczni. Ci ostatni formułują diagnozę społeczną. Jest to ukierunkowane rozpoznanie na te społeczne uwarunkowania losów jednostki, które wynikają z warunków istniejących w jej środowisku rodzinnym, miejscu pracy lub nauki. ?Postawienie diagnozy prowadzi do planowania działalności mającej wzmocnić badaną jednostkę lub członków grupy, nastawić ich wolę na pokonywanie zła oraz dostarczyć pomocy z zewnątrz”.
Istnieje wiele sytuacji w życiu rodzinnym, z którymi sami jej członkowie nie zawsze potrafią sobie poradzić, dlatego powołano do działania pracowników socjalnych, kuratorów sądowych, pielęgniarki środowiskowe czy opiekunów społecznych mających pomóc rodzinie. Wiemy z doniesień prasowych, że u części młodzieży stwierdza się zaburzenia w zachowaniu, przejawy niedostosowania społecznego, a nawet wykolejenia. Ważną sprawą będzie więc niesienie pomocy rodzicom, aby nie dopuścić do takiego stanu, a jeśli już zaistnieje ? umiejętnie go likwidować. Poznanie przyczyn pozwala na właściwy dobór środków działania prowadzących do zlikwidowania niepożądanego stanu rzeczy czy występującego zjawiska.
Pracownik społeczny, w trakcie rozpoznawania sytuacji, powinien jeszcze zorientować się jakie potencjalne siły tkwią w danym środowisku, na których może się oprzeć, czy które można uruchomić w toku działalności rewalidacyjnej.
Opracowanie diagnozy społecznej wymaga dużej znajomości środowisk i ich problemów, znajomości metod działania i posiadania własnych doświadczeń życiowych. Poza kompetencjami pracownik społeczny (w tym także i pielęgniarka) powinien reprezentować duże walory etyczno-moralne regulujące jego stosunek do podopiecznych, aby nie miało miejsca wykorzystywanie osób, którym ma pomagać lub niezamierzone szkodzenie im, np. przez nieprzestrzeganie tajemnicy zawodowej.
Pielęgniarki środowiskowe, które pragną, aby ich działania w stosunku do podopiecznych były bardziej skuteczne, powinny sformułować diagnozę pielęgniarską. Pomaga ona bardziej wnikliwie poznać zależności między faktami oraz rozważać różne warianty postępowania, aby spośród nich wybrać ten, który wydaje się najbardziej Właściwy w danej sytuacji. Przyjęcie takiego sposobu postępowania przynosi nie tylko korzyści podopiecznym ? poprawia się opieka nad nimi ? ale również pielęgniarce daje więcej zadowolenia, a samą pracę czyni ciekawszą.
Diagnoza pielęgniarska jest rozpoznaniem całokształtu zagadnień zdrowotnych i społecznych podopiecznego i środowiska, ich przyczyn i tendencji rozwojowych na podstawie zauważonych objawów i znajomości ogólnych prawidłowości.
Znajomość ogólnych prawidłowości podawanych przez podręczniki pozwala na:
a) przyporządkowanie stwierdzonych objawów do określonego typu lub gatunku,
b) wnioskowania o tym jakie mogą być dalsze następstwa.
Spróbujemy wyjaśnić to na przykładzie. Spostrzegamy, że biegnący przed nami przechodzień upadł i nie może się podnieść. Przy próbach pomocy podniesienia go, stwierdza on dotkliwy ból kończyny. Dokonując oględzin staramy się przypomnieć opisy różnych uszkodzeń mechanicznych, a więc stłuczenia, zwichnięcia i złamania. Teraz porównujemy, któremu uszkodzeniu odpowiada stwierdzone u poszkodowanego. W ten sposób drogą eliminacji dochodzimy do postawienia rozpoznania (diagnozy). Od ustalenia poprawnej diagnozy będzie zależało postępowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy.
Prowadzenie przez pielęgniarki dokładnych opisów u wszystkich podopiecznych zmian zachodzących w ich samopoczuciu, reakcjach i zachowaniach, a także działania zastosowanych środków, umożliwia dokonywanie porównań i szukanie pewnych prawidłowości. Ułatwia to wyprowadzanie wniosków dotyczących stosowanych środków i ich skuteczności. Ma to duże znaczenie dla praktyki, gdyż ułatwia przewidywanie następstw i podejmowanie działań profilaktycznych w celu zabezpieczenia chorego przed wystąpieniem poważniejszych zaburzeń.
W działalności pielęgniarki środowiskowej mamy wiele sytuacji, w których ona sama musi podjąć decyzję, np. w nagłych zachorowaniach, zagrożeniach’, wypadkach przy pracy, gdy jest ona jedynym pracownikiem fachowym, który wie, jak należy w danej sytuacji postąpić. Z tych powodów należy w trakcie nauki szkolnej dobrze opanować wiadomości, aby móc je zastosować w sytuacjach nietypowych, często nagłych.
Posted in