Chociaż nie ma jeszcze pedagogiki pielęgniarstwa w spisie kie­runków, to jednak pielęgniarka nie może nie znać przynajmniej ogólnych jej założeń. Mając do czynienia z człowiekiem często schorowanym, starym, zaniedbanym lub opuszczonym przez naj­bliższych, pielęgniarka nie może nie znać środków oddziaływania pedagogicznego, których zastosowanie może zmienić nie tylko zachowanie się tego człowieka, ale i jego stosunek do świata. Pedagogika dostarcza wiadomości o tym, jak należy oddziaływać na chorego i postępować z nim, aby nie czuł się samotny, opusz­czony lub wyizolowany z bieżącego życia. Pedagogika staje się poważnym partnerem dla pielęgniarki pomagającym jej i ukie­runkowującym działanie na pomoc pacjentowi.

Obserwując zachowanie się wielu chorych spostrzegamy, że ich reakcje nie zawsze są zgodne z ustalonymi i przyjętymi nor­mami społecznymi, których nie należy łamać, lecz przestrzegać. Choroba często wpływa zaburzająco na reakcje człowieka, zmie­nia jego zachowanie i stosunek do otoczenia. Bywa także, że otoczenie zmienia swój stosunek do chorego, który powrócił z leczenia jako kaleka lub osoba niepełnosprawna. Należałoby zatem znać sposoby zmiany zachowania otoczenia do rekon­walescenta, czy człowieka, który już do końca swoich dni po­zostanie ułomny. Nie komplikujmy mu życia, które los skom­plikował mu w sposób często tragiczny.

Zdarza się również, że osoby po przebytej chorobie nie zdają sobie sprawy z tego, że ich. możliwości fizyczne uległy znacznym ograniczeniom. Wydaje im się, że nadal mają te same możliwości, co przed chorobą. Trzeba im to wyjaśnić, sprowadzić do właści­wej oceny własnych możliwości w sytuacji aktualnej, a uniknie się wielu zaburzeń psychicznych, a często nawet nerwic. Niesie­nie pomocy tym ludziom będzie polegało na ułatwieniu im zro­zumienia własnej sytuacji. Bez znajomości skutecznych środków działania, trudno liczyć na pozytywne rezultaty. Dlatego znajo­mość pedagogiki jest konieczna, aby nie stosować środków, które mogą przynosić rozczarowanie i zniechęcenie.

Pielęgniarka stale będzie miała do czynienia z wychowaniem, którego nie można oddzielać od opieki pielęgnacyjnej. Działanie jej jest trudne, ponieważ na co dzień styka się z przypadkami od­biegającymi od normalnych, a najczęściej jej podopieczni to ludzie zagrożeni, którym trudno zapewnić bezpieczeństwo. Nie­pewni są swego jutra, ani tego, że po przebytej chorobie będą pełnosprawni. Do pacjentów będą należeli również ludzie starzy, usunięci z normalnego życia, często niezdolni do samodzielnego funkcjonowania. Należałoby dążyć do tego, aby osoba niepełno­sprawna wiedziała, że nie jest samotna i w razie potrzeby na­potyka przyjacielską pomoc. Różnorodność przypadków, z którą może się spotkać pielęgniarka nakłada obowiązek dobrej znajo­mości zagadnień pedagogiki.

Współczesna cywilizacja doprowadziła do ogromnego postępu techniki. Wkroczyła ona zarówno do zakładów pracy, jak i do domów rodzinnych. Przyczyniła się ona z jednej strony do uła­twienia życia, uwolnienia od dużych wysiłków fizycznych, zapew­niając człowiekowi więcej czasu na wypoczynek, z drugiej zaś strony powstały okoliczności utrudniające rozwój psychiczny i fizyczny człowieka. Spędzanie przez dzieci, młodzież i dorosłych kilku godzin dziennie przed telewizorem znacznie ogranicza ich ruch i przebywanie na świeżym powietrzu. Nie sprzyja to oczy­wiście rozwojowi organizmu ani jego prawidłowemu funkcjono­waniu i trzeba temu przeciwdziałać. Należy więc racjonalnie or­ganizować i wykorzystywać czas wolny bez uszczerbku dla roz­woju jednostki. Siedzący tryb życia powoduje ograniczenie czyn­ności ruchowych i prowadzi do osłabienia siły mięśni, zaniku części tkanek mięśniowych i gorszego funkcjonowania ca­łego aparatu ruchowego. Zmniejszenie pracy mięśni pociąga za sobą dalsze następstwa w postaci gorszej działalności układu krążenia, zalegania krwi na obwodzie, gorszego zaopatrzenia tkanek w tlen i składniki odżywcze, tworzenie się żylaków, mniej sprawne funkcjonowanie układu oddechowego, pokarmowego itp.

Oddziaływanie pedagogiczne na te osoby będzie polegało na spowodowaniu zmiany trybu życia, uprawiania ćwiczeń gimna­stycznych, turystyki, sportów, codziennego przebywania na świe­żym powietrzu, podejmowania prac na działce itp. Tego rodzaju działalność uświadamiająco-informacyjna realizowana jest przez pielęgniarki w prowadzonej oświacie zdrowotnej, pokazach prak­tycznego działania w ?szkołach zdrowia”, w ramach przedmiotu ?przygotowanie do życia rodzinnego”, wprowadzonych do pro­gramu szkolnego i w ?szkołach matek”.

Na ogół stwierdza się, że utrzymanie zdrowia własnego oraz najbliższych członków rodziny leży w kręgu dość żywych zainteresowań ludzi dorosłych, bo któż nie chciałby jak najdłużej utrzy­mać pełnej sprawności, być wydajnym w pracy, wyglądać zdro­wo i ładnie. Trzeba tylko umiejętnie prowadzić działalność uświa­damiającą tam, gdzie jest to konieczne. W opanowaniu sposobów skutecznego oddziaływania na jednostkę pomaga znajomość pe­dagogiki.

Wśród podopiecznych znajdą się i tacy, do których żadne tłu­maczenia ani wyjaśniania nie docierają. Oni są przeświadczeni, że nic im nie zagraża, bo mają organizm odporny na Szkodliwe czynniki zewnętrzne. Przy takich nastawieniach nie można liczyć na powodzenie w pracy wychowawczej. Dopiero, gdy zaczną od­czuwać jakieś dolegliwości szukają sposobów uwolnienia się od nich. Jest to doskonały moment podjęcia oddziaływań, gdyż zmia­na nastawienia podopiecznego, wzrost zainteresowania własnym zdrowiem i chęć współdziałania rokują większe nadzieje na sku­teczność pracy pedagogicznej.

Prowadzenie oświaty zdrowotnej należy rozpoczynać od naj­wcześniejszego dzieciństwa i kontynuować przez wiek przed­szkolny oraz szkolny zarówno w szkole podstawowej, jak i śred­niej. Łatwiej wyrabiają się wtedy trwałe nawyki higieniczne, troska o własne zdrowie, a to uchroni osobę dorosłą przed wie­loma niespodziankami chorobowymi i spowoduje, że będzie ona bardziej dbała o swoje zdrowie i korzystała z dostępnych jej urzą­dzeń higienicznych. Uniknie się w ten sposób konieczności zmia­ny dotychczasowych nawyków, co nie należy do działań łatwych, gdyż łączy się to z dużymi oporami wewnętrznymi jednostki, czę­sto trudnymi do pokonania.