Przez określenie ?dysfunkcja” narządu ruchu rozumie się zmia­ny i upośledzenia w aparacie ruchowym. Wyróżnia się trzy grupy przyczyn mogących prowadzić do wystąpienia tego stanu.

1. Przyczyny pochodzenia mózgowego (np. dziecięce porażenia mózgowe, zaburzenia koordynacji ruchowej).
2. Przyczyny pochodzenia rdzeniowego (np. choroba Heinego- -Medina, paraplegia, wrodzone skoliozy, dystrofia mięśni).
3. Zniekształcenia wrodzone (np. stopa końsko-szpotawa).

Każdego roku przybywa poważna liczba osób niepełnospraw­nych (inwalidów). Jest to związane m.in. z szeroko stosowaną me­chanizacją przy jednoczesnym braku tradycji technicznych, co zdarza się szczególnie w środowisku wiejskim. Rozwijająca się motoryzacja i nieprzestrzeganie obowiązujących przepisów drogo­wych przyczynią się do licznych wypadków w miastach. Co roku około 6000 dzieci jest poszkodowanych w wypadkach drogowych i znacznie większa liczba dorosłych (A. Hulek 1969).

Na wzrost liczby inwalidów ma wpływ również przedłużanie się życia ludzkiego. Wiadomo, że w starszym wieku sprawność ruchowa człowieka ulega znacznemu obniżeniu, a przebyte w cią­gu życia choroby prowadzą do ograniczenia ruchomości sta­wów, zmian mięśniowych, zmian w układzie krwionośnym i ciś­nieniu krwi będących przyczyną wylewów krwi do mózgu i nie­dowładów.

W grupie wieku od 0 do 14 lat najwięcej zaburzeń układu ru­chowego jest wywołanych dziecięcym mózgowym porażeniem. Według stanu na koniec 1965 roku w Polsce było takich dzieci 22 000 (A. Hulek 1969). Następnymi często występującymi scho­rzeniami są: wrodzone boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza), porażenie, urazy kręgosłupa i zaniki mięśniowe o charakterze postępującym.

Skutki inwalidztwa są różnorodne i mogą przejawiać się w:

a)    zmniejszonej odporności jednostki na wysiłek,

b)    obniżeniu siły mięśni spowodowanej zanikami,

c)    ograniczeniu funkcji układu ruchowego, np. przy zesztyw­nieniu stawów, zmniejszeniu chwytności,

d)    ograniczeniu zasięgu ruchów (u osób po amputacjach lub przy zesztywnieniu stawów, zmniejszeniu chwytności,

d)    ograniczeniu zasięgu ruchów (u osób po amputacjach lub przy występujących bezwładach),

e)    zaburzeniach utrzymania równowagi (przy chodzeniu, sta­niu, a nawet siedzeniu),

f)  trudnościach w komunikowaniu się z otoczeniem (przy uszko­dzeniach ośrodkowego układu nerwowego).

Wymienionym objawom może towarzyszyć ból i poczucie nie­wygody.

Potrzeby osób kalekich (inwalidów) nie różnią się w niczym od potrzeb ludzi zdrowych, ale w ich realizacji występują różne utrudnienia, których pokonanie wymaga zwiększonego wysiłku osoby poszkodowanej oraz pomocy ze strony otoczenia.

Jeśli uszkodzenia były Wrodzone lub rozpoczęły się we wczes­nym okresie niemowlęcym i dziecko nie miało żadnych doświad­czeń ruchowych i radosnych przeżyć jakie im towarzyszą, to przy­kre doznania będą miały mniejsze nasilenie i będą raczej wyni­kiem dostrzegania swej odrębności od innych osób. Utrata możli­wości normalnego poruszania się, pojawiająca się w późniejszym okresie, przynosi poważne cierpienia natury emocjonalnej spowo­dowane uszkodzeniem ciała i naruszeniem struktury własnego obrazu.

Różnorodność reakcji łudzi na dysfunkcję narządu ruchu jest bardzo duża i zależy od tego, czy zmiany wystąpiły nagle (wy­padek), czy też narastały powoli. Przy nagłym pojawieniu się zmian jednostka zwykle reaguje szokiem, przerażeniem, paniką i dezorientacją. Gdy zmiany narastają powoli, obserwuje się na­silenie częstotliwości kontaktów jednostki chorej z placówkami służby zdrowia i poszukiwanie skutecznych form leczenia pozwa­lających na uniknięcie kalectwa lub opóźnienie jego wystąpie­nia. W przypadku braku oczekiwanych efektów ? pojawia się bunt, gniew, pesymistyczne nastawienie do życia bądź stany de­presji.

Dziecko niesprawne (kalekie) przeżywa wiele sytuacji zagro­żenia, niepewności, niepokoju o dalsze swe losy, o wyniki le­czenia, o swą przyszłość. Boi się bólu, oddzielenia od rodziny, ko­nieczności długotrwałego leczenia szpitalnego lub sanatoryjnego, stosunku ludzi obcych do niego, utraty roku szkolnego itp. Zwy­kle spotyka się u tych jednostek kompleks mniejszej wartości. Dla złagodzenia tych przykrych przeżyć psychicznych potrzebują one znacznie więcej serdeczności, wyrozumiałości, przyjemnego klimatu psychicznego i liczniejszych okazji do podejmowania działań i uzyskiwania osiągnięć, co znacznie poprawia ich samo­poczucie i wzmacnia motywacje do pokonywania przeszkód.

Poważne uszkodzenie narządu ruchu skazuje dziecko na wielo­letnie leżenie w łóżku, siedzenie w wózku inwalidzkim bądź też posługiwanie się kulami czy balkonikiem. Jego potrzeby rucho­we są niezaspokojone. Ograniczenie kontaktów z przyrodą i śro­dowiskiem miejscowym powoduje zmniejszenie dopływu bodź­ców, którego następstwem może być zwolnienie, a nawet zaha­mowanie rozwoju psychicznego (zależnie od wieku dziecka). Ograniczenie lub brak kontaktów z innymi ludźmi, z rówieśnika­mi daje poczucie izolacji, nie sprzyja zawieraniu przyjaźni czy znajomości i powoduje doznawanie cierpienia u jednostki z po­wodu osamotnienia i niemożności wymiany myśli. Ciągłe przeby­wanie w tym samym otoczeniu, bez zmiany wrażeń, przyczynia się do narastania znużenia, frustracji i prowadzi do depresji. Nic dziwnego, że te dzieci nie. mają radości życia, są przygnębione, obojętne i okazują czasem zły humor lub irytację.

Upośledzenie ruchowe dziecka jest także czynnikiem mogącym mieć poważne konsekwencje dla układu stosunków w rodzinie. Obserwacja zachowania rodziców i dostrzeżone reakcje dają się podzielić na kilka grup.

1. Pierwszą grupę tworzą rodzice okazujący dziecku przesadną serdeczność, pragnąc w ten sposób wynagrodzić mu fakt upośle­dzenia. Może to wynikać również z ich poczucia winy rzeczywis­tej (za niedopatrzenia, spowodowanie wypadku) lub wyimagino­wanej.
2. Drugą grupę stanowią ci rodzice, którzy także przejawiają swe uczucia przywiązania do dziecka, ale robią to w sposób umiar­kowany, rozsądny, dbając jednocześnie o usamodzielnianie dziec­ka, jego rozwój, przygotowanie do życia zawodowego i odpo­czynek.
3. Trzecią grupę tworzą rodzice o obojętnym stosunku do dziec­ka. Zapewniają mu wyżywienie, ubranie, ale nie interesują się jego przeżyciami psychicznymi i organizowaniem mu warunków do pełniejszego rozwoju. Przyczyna tego obojętnego stosunku do dziecka wynika niejednokrotnie z rozbieżności między pragnie­niami, oczekiwaniami i planami życiowymi jakie snuli przed przyjściem dziecka na świat a jego możliwościami.
4. W czwartej grupie znajdują się rodzice niechętnie nastawie­ni do dziecka, ponieważ absorbuje ono zbyt wiele ich wolnego czasu i z jego powodu zmuszeni są do rezygnacji z życia towa­rzyskiego i innych przyjemności. Wielu spośród nich wstydzi się swego dziecka, nie wywozi go na spacery w obawie przed reakcją sąsiadów. Zajmowanie się dzieckiem traktują jako ogromny cię­żar i chętnie oddaliby swe dziecko do zakładu specjalnego.

Każde z wymienionych nastawień do dziecka kalekiego może mieć jeszcze wiele wariantów wynikających ze składu i wielkości rodziny, różnic między nastawieniami matki i ojca do dziecka, po­ziomu intelektualnego rodziców, sytuacji życiowych itp. Warto pamiętać o tej różnorodności wtedy, gdy rozpoznajemy sytuację środowiskową jednostki poszkodowanej i planujemy sposoby nie­sienia jej pomocy.

Znając już w głównych zarysach obraz zmian występujących w sferze fizycznej i psychicznej jednostki niesprawnej ruchowo zajmiemy się omówieniem zadań pielęgniarek w procesie rewali­dacji.

Punktem wyjścia do każdego działania pielęgniarki musi być dobre rozpoznanie sytuacji jednostki, obejmujące znajomość orientacji dotyczącej następujących kwestii: