Uwaga dowolna wyróżnia się kilkoma cechami: trwałością, za­kresem, podzielnością i przerzutnością.

Trwałość jest zdolnością koncentrowania się na jednym zjawisku lub przedmiocie bez przerwy przez dłuższy czas. Trwa­łość uwagi jest większa, gdy przedmiot spostrzegany podlega róż­nym zmianom sytuacyjnym. Przedmiot’ podlegający zmianom wy­stępuje najczęściej w różnorodnych akcjach, np. w widowisku teatralnym, w filmie, zawodach sportowych itp. Wtedy uwaga jest trwała i nie ulega wahaniom przez dłuższy czas. Zupełnie inaczej sprawa wygląda, gdy przedmiot jest statyczny i nie występuje w żadnej akcji. W takim przypadku trwałość uwagi jest bardzo mała i trzeba dużego wyrobienia, aby utrzymać ją w koncentra­cji. Niektóre zawody wymagają dużej trwałości uwagi, jak np. u korektora tekstów składanych w drukarni. Tutaj każde roz­proszenie uwagi może spowodować przepuszczenie błędów w ko­rygowanych wyrazach. Trwałej uwagi wymaga praca zecera, składającego tekst do druku, brakarza wychwytującego braki w produkcji itp. U osób dorosłych trwałość uwagi skupionej na przedmiotach stałych trwa od 10 do 20 minut, a u młodzieży i dzie­ci jest znacznie krótsza.

Drugą cechą jest zakres uwagi, to jest zdolność do jedno­czesnego obejmowania jednym aktem uwagi kilku przedmiotów. Zakres uwagi zwiększa się wraz z doświadczeniem jednostki. Dla osoby dobrze czytającej przedmiotem uwagi będzie wyraz, a dla uczącego się czytać ? każda litera. Biegle czytający jednym ak­tem uwagi może obejmować nawet krótkie zdanie, a uczący się nie obejmie nawet kilku wyrazów. Osoby dorosłe jednym aktem uwagi obejmują 3 do 5 przedmiotów. Ta umiejętność wykorzy­stana jest w redagowaniu tytułów w dziennikach, w plakatach, ogłoszeniach itp. W tytułach pierwsze wyrazy eksponuje się gru­bą, dużą czcionką, nie tylko zwracającą uwagę, ale pozwalającą na natychmiastową orientację, jakich treści tytuł dotyczy.

Trzecią cechą uwagi jest podzielność. Polega ona na możliwości jednoczesnego obserwowania dwóch przedmiotów lub wykonywania jednocześnie dwóch czynności. Podzielność uwagi jest ogromnie przydatna w pracy i nauce. Uczeń z uwagą podzielną słucha wykładu nauczyciela, robi notatki dla lepszego przyswojenia materiału i obserwuje demonstrowane przedmioty/ czy obrazy. Natomiast uczeń ze słabą podzielnością uwagi nie jest w stanie wykonać nawet dwóch czynności jednocześnie. W pracy zawodowej pielęgniarek, instrumentariuszek, pracowników ob­sługujących złożone mechanizmy maszyn podzielność uwagi jest konieczna.

Ostatnią z wymienionych przez nas cech jest przerzutność, polegająca na możliwości szybkiego przenoszenia uwagi z jednego przedmiotu na drugi. Istnieją osoby o uwadze ruchli­wej, mogące z łatwością skupiać się na nowym zjawisku czy przedmiocie, odrywając się od przedmiotu poprzedniego i takie, którym to sprawia duże trudności. U tych ostatnich przeniesienie uwagi z jednego przedmiotu na inny wymaga dużo czasu. W szkolnym uczeniu się trzeba nieraz szybko przenosić uwagę z jednego przedmiotu nauki na inny, chociaż poprzedni jeszcze nas interesuje.