Jeżeli przedmioty i zjawiska, z którymi się osoba kiedyś sty­kała, są jej znane, to rozpoznanie ich wśród innych jest wynikiem procesu pamięci.

Pamięć jest właściwością organizmu polegającą na utrwalaniu zdobytego doświadczenia z zakresu poznawania rzeczywistości, rozszerzającą związki organizmu ze światem otaczającym (W. Szewczuk 1957). Składają się na nią trzy kolejno występujące po sobie procesy: zapamiętywanie, przechowywanie i przypominanie.

Zapamiętywanie jest gromadzeniem zdobywanego, w trakcie działalności jednostki, doświadczenia. Może być sa­morzutne, mimowolne, albo świadome, zamie­rzone. Przy zapamiętywaniu świadomym jednostka stawia so­bie określony cel i wtedy przekształca się ono w czynność ucze­nia się. W zapamiętywaniu treści ważną rolę odgrywa świadome powtarzanie tekstu, po wyuczeniu się go. Badania nad pamięcią wykazują, że wyniki zapamiętywania zależą od dominacji posz­czególnych analizatorów. Jedni lepiej zapamiętują bodźce wzro­kowe, inni słuchowe, a jeszcze inni dotykowe. Ważnym czynni­kiem w zapamiętywaniu jest zainteresowanie się materiałem. W procesie uczenia. się zapamiętywanie może być mechaniczne, polegające na wkuwaniu na pamięć zadanych treści, lub sensowne, oparte na rozumieniu sensu uczonego się ma­teriału, uchwyceniu związków, ustaleniu zależności. Podstawę zapamiętania sensownego stanowi zrozumienie.

Zarówno jeden, jak i drugi rodzaj zapamiętywania jest potrzeb­ny w życiu jednostki. Daty-historyczne, wzory, numery telefo­nów trzeba zapamiętać mechanicznie, natomiast treści mające logiczny układ lepiej zapamiętać przez zrozumienie. W niektórych przypadkach należy stosować obydwa rodzaje zapamiętywania, np. przy uczeniu się wiersza lub tekstu roli.

Przechowywanie jest procesem polegającym na groma­dzeniu informacji jako zmian powstałych w komórkach nerwo­wych w czasie zapamiętywania. Przechowywanie jest ważnym procesem, ponieważ dzięki niemu różne istotne informacje dla jednostki znajdują się w jej pamięci i może ona z nich korzystać w razie potrzeby. Siady pamięciowe powstające w korze mózgu, będące hipotetycznym podłożem pamięci, początkowo nasilają się, a dopiero po pewnym czasie słabną. Dzięki temu znacznie lepiej pamiętać treści zaraz po wyuczeniu się ich, niż po pewnym cza­sie, kiedy ślady pamięciowe zacierają się.

Nie wystarczy zapamiętać coś i przechowywać w pamięci, ale trzeba umieć łatwo przypomnieć sobie to, co w danym momen­cie jest potrzebne. Przypominanie pozwala na korzystanie ze zgromadzonych informacji. Przypominanie występuje w dwóch formach: jako rozpoznanie i reprodukowanie.

Rozpoznanie występuje wówczas, gdy wyodrębniamy ze zbioru to, co dawniej spostrzegaliśmy od tego, co spostrzegamy po raz pierwszy. Wśród przedmiotów na wystawie sklepowej roz­poznajemy te, które dawniej już spostrzegaliśmy w innych miej­scach. W rozpoznaniu biorą udział spostrzeżenia. Rozpoznanie nie zawsze jest prawdziwe, przy bardzo podobnych przedmiotach mogą się zdarzyć błędne rozpoznania. Na ulicy spotykamy osobę, która wydaje nam się znajoma, a tymczasem jest to ktoś zupełnie obcy.

Inaczej wygląda sprawa z reprodukowaniem, któremu nie towarzyszy spostrzeganie, a dane treści trzeba sobie przypom­nieć, aby je odtworzyć. Jedne teksty muszą być odtworzone bar­dzo dokładnie, inne mniej, ale zawsze wiernie. Reprodukcja jest znacznie trudniejsza od rozpoznawania, np. wyraz, którego nie możemy reprodukować zawsze możemy rozpoznać wśród innych wyrazów. W czasie reprodukcji nie opieramy się na żadnych ele­mentach spostrzeżeniowych.