Myślenie nie jest procesem jednolitym i można w nim wyod­rębnić kilka rodzajów występujących w określonej kolejności, uzależnionych od stopnia rozwoju jednostki. Należą do nich: my­ślenie sensoryczno-motoryczne, konkretno-wyobrażeniowe i my­ślenie abstrakcyjne, zwane również słowno-logicznym lub poję­ciowym.

Myślenie sensoryczno-motoryczne związane jest ze spostrzeżeniami i czynnościami wykonywanymi na konkretnych przedmiotach. Jest to pierwszy rodzaj myślenia charakterystycz­ny dla małego dziecka i trwa mniej więcej przez pierwszy i drugi rok życia. Podstawą w tym myśleniu są spostrzeżenia. Dziecko spostrzega przedmiot, który chce osiągnąć, wykonuje więc wiele ruchów przybliżających je do przedmiotu lub przedmiot do niego. Po osiągnięciu przedmiotu w każdej następnej sytuacji będzie wy­konywało te same ruchy, jak poprzednio, aby osiągnąć inny przed­miot. Podobnie postępują zwierzęta. Małpa chcąc osiągnąć upragniony przedmiot, znajdujący się poza klatką, wykonuje wiele ruchów i w końcu przedmiot dosięga. W podobnej sytuacji będzie postępować identycznie, aby zdobyć inny, również upragniony, przedmiot.

Od myślenia sensoryczno-motorycznego odróżnia się myśle­nie konkretno-wyobrażeniowe, jako wyższy szcze­bel w rozwoju myślenia jednostki. U dziecka występuje ono w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym. Ma ono charakter praktyczny i też związane jest z działaniem. Czynności myślowe oparte są nie tylko na spostrzeżeniach, ale i na wyobra­żeniach ? zarówno samych przedmiotów, jak i działaniu na nich. Dziecko jest zdolne do wyciągania logicznych wniosków i pra­widłowego rozwiązywania zadania, gdy może wykonać określo­ne działania na konkretach. W początkach nauki dziecka nawet takie działania arytmetyczne, jak dodawanie i odejmowanie, są czynnościami fizycznymi dokładania i zabierania, a mnożenie czynnością kilkakrotnego dokładania rzeczywistych przedmio­tów. Później posługuje się wyobrażeniami konkretnych przed­miotów i czynności. W sytuacjach bardziej złożonych musi w dal­szym ciągu posługiwać się czynnościami wykonywanymi na konkretach, aby zrozumieć zależności i móc sformułować logicz­ne wnioski. Natomiast w sytuacjach prostych dla dziecka, posłu­guje się ono wyobrażeniami przedmiotów i czynności na nich.

Zarówno w przedszkolu, jak i w szkole podstawowej dziecko ucząc -się zdobywa coraz więcej pojęć, zaczyna się nimi posługi­wać w mowie i myśleć przy ich użyciu. Wchodzi więc stopniowo w nowy rodzaj myślenia, w myślenie abstrakcyjne. Po­czątkowo nie może się nim jeszcze w pełni posługiwać i w dal­szym ciągu uprawia myślenie konkretno-wyobrażeniowe, ale w niektórych treściach i prostych sytuacjach używa już myślenia abstrakcyjnego.

Biorąc pod uwagę rozwój dziecka, pierwotnym rodzajem my­ślenia jest myślenie konkretno-wyobrażeniowe, włączone w czyn­ności i działania praktyczne. Z niego dopiero wyłania się, z bie­giem rozwoju, czynność umysłowa. Początkowo więc myślenie kształtuje się w działaniu praktycznym, a dopiero w późniejszym rozwoju dziecka wyodrębnia się z niego i staje się niezależną czynnością umysłową. Chociaż wszelkie myślenie związane jest z działalnością praktyczną, to poszczególne jego rodzaje mają z nią różny związek. W okresie szkolnym myślenie konkretno-wyobrażeniowe przeplata się z myśleniem abstrakcyjnym. W pewnych sytuacjach występuje już myślenie abstrakcyjne, a w innych jeszcze konkretne.

Myślenie abstrakcyjne jest myśleniem pojęciowym, słownym, a konkretne odbywa się w bezpośrednim zetknięciu dziecka ze światem zewnętrznym. Związki, które tworzą się w korze mózgu dziecka wynikają z jego doświadczeń.

Myślenie abstrakcyjne zaczyna się rozwijać u dziecka dosyć wcześnie, bo już w trzecim roku życia, ale w pełni funkcjo­nuje dopiero w 15 roku życia. Z biegiem czasu i rozwoju dziecka słowo zaczyna spełniać tę samą rolę, co bodźce bezpośrednie. Nazwa przedmiotu zastępuje sam przedmiot. Przechodząc ulicą dziecko tak samo reaguje na sygnał nadjeżdżającego samochodu, jak i na ostrzeżenie słowne ?uważaj samochód”. Myślenie ab­strakcyjne jest o wiele wyższą formą myślenia niż konkretno-wy­obrażeniowe. Charakteryzuje się ono trzema podstawowymi właś­ciwościami: ma charakter ogólny, oderwany i jest społeczne. Słowo pozwala na komunikowanie się grupie ludzkiej, doprowa­dza do uogólnień, gdyż zastępuje różne wrażenia i spostrzeżenia. Słowo spowodowało powstanie pojęć bardzo ogólnych, takich jak: czas, miłość i inne.

Myślenie abstrakcyjne rozwija się w procesie systematycznego nauczania, zdobywania coraz to nowych pojęć z różnych dzie­dzin, reprezentowanych przez przedmioty nauczania. Treści wie­dzy, którą dziecko przyswaja w szkole, pozwalają na stopniowe przechodzenie od myślenia konkretno-wyobrażeniowego do ab­strakcyjnego. Dziecko coraz częściej uogólnia, wyodrębnia związ­ki i zależności, i systematyzuje zdobywane wiadomości. Na pod­stawie zdobytej wiedzy staje się zdolne do wyprowadzania lo­gicznych wniosków z przesłanek słownych, a nie tylko z czynności wykonywanych na konkretnych przedmiotach. Jeśli w pewnych momentach jest potrzebna czynność fizyczna, to ją wy­konuje, większość jednak czynności przeprowadzanych jest w my­śli. Mówi się wtedy, że czynność została zinterioryzowana (uwewnętrzniona) i nie musi przyjmować form zewnętrznych.