Wyróżniamy uwagę mimowolną i dowolną. Uwaga mimowolna występuje wówczas, gdy nie stawiamy sobie określonego celu i nie zamierzamy się czymś specjalnie intere­sować. Na przykład idąc ulicą nie mamy zamiaru obserwować wystaw sklepowych, lecz chcemy jak najszybciej dotrzeć na umówione miejsce, a jednak wystawy swoim układem towarów zwracają naszą uwagę. Budząc się rano ze snu, zwracamy uwa­gę na wspaniałe oświetlenie nieba podczas wschodzącego słońca. Uwagę mimowolną przyciąga zawsze to, co wyróżnia się z oto­czenia, co jest inne, nie spotykane w tym otoczeniu. Osoba w barwnym stroju ludowym na ulicy niewielkiego miasta lub mężczyzna z dużą brodą pośród gładko wygolonych natychmiast wzbudzają uwagę mimowolną.

Wzbudzenie uwagi dowolnej związane jest zawsze z określo­nym celem, wymaga wysiłku, a często nawet przełamania we­wnętrznych oporów i skoncentrowania się na wybranym zjawis­ku czy przedmiocie, którym chcemy się zająć. W koncentracji uwagi pomaga zainteresowanie danym zjawiskiem. Jeśli człowiek pracuje w danej dziedzinie, to zawsze znajdzie w niej sprawy interesujące go i łatwiej skoncentruje uwagę na zjawiskach z tej dziedziny. Uwaga dowolna ma duże znaczenie dla naszej pracy i nauki. W pracy koncentracja uwagi pozwala na lepsze i’ spraw­niejsze wykonanie jej, a w nauce na szybsze przyswojenie treści, lepsze opanowanie ich, ekonomiczne wykorzystanie czasu prze­znaczonego na naukę. Ucząc się trzeba zapamiętać dużo różno­rodnych treści, dokonać często skomplikowanych wyliczeń, a bez koncentracji uwagi łatwo o pomyłki i niedokładności.