Obserwując zachowanie się ludzi można stwierdzić, że nie za­wsze zależy ono od czynników zewnętrznych i że nie ma ścisłej zależności między działającymi bodźcami a reakcją na nie. Ten fakt zwrócił uwagę badaczy na samą naturę człowieka i w niej szukano odpowiedzi na pytanie, co wpływa na zachowanie jed­nostki. Stwierdzono, między innymi, że zachowanie ludzi cha­rakteryzuje się pewną stałością i w tych samych sytuacjach ten sam człowiek reaguje tak samo. Natomiast inni ludzie znajdujący się w tych samych sytuacjach reagują różnie. Znając reakcje poszczególnych osób, można z dużą pewnością przewidywać ich zachowanie się w określonych sytuacjach.

Wysunięto przypuszczenie, że zachowanie się człowieka zależy od jego cech stałych lub względnie stałych, które wyznaczają sposoby jego reagowania. Zespół cech regulujących zachowanie się jednostki, niedostępnych dla obserwacji, ale różnicujących reakcje poszczególnych ludzi, nazwano osobowością. Tak pow­stała teoria cech wyjaśniająca strukturę osobowości. Przedstawi­cielem jej był, jeden z twórców psychologii osobowości G. W. Allport. Teoria cech definiuje osobowość jako zespół właściwoś­ci (cech), będących wewnętrznymi dyspozycjami wpływającymi na zachowanie się jednostki.

Cechy osobowości kształtują się wraz z rozwojem czło­wieka w ciągu całego życia. Wiele czynników wpływa na nie, między innymi, a może przede wszystkim, wychowanie i oddzia­ływanie grupy społecznej, w której dana jednostka żyje i działa. Cechy osobowości różnią się rodzajem i kierunkiem działania. Jedne cechy zależą od wrodzonych predyspozycji organicznych, do których zalicza się siłę procesów nerwowych ośrodkowego układu nerwowego. Inne kształtują się pod wpływem środowiska społecznego, w którym osoby z najbliższego otoczenia odgrywają dominującą rolę.

Definicji osobowości jest wiele, a wynika to stąd, że różni au­torzy za pomocą pojęcia osobowości chcieli wyjaśnić różne zja­wiska psychiczne, a nie jedno i to samo. Jedni zwracają uwagę, że postępowanie ludzi cechuje stałość i chcieliby wyjaśnić, co na tę stałość wpływa. Inni pragną wykazać, że ludzie różnią się mię­dzy sobą, istnieją więc czynniki wpływające na powstawanie róż­nic. Psychologowie radzieccy rozpatrują osobowość jako właści­wość warunkującą zdolność człowieka do kierowania własnym postępowaniem. Różne podejście do osobowości i rozpatrywania jej z różnych punktów widzenia pociąga za sobą konieczność two­rzenia nowej definicji osobowości.

Porównując różne definicje można stwierdzić, że rozwój psy­chologii osobowości idzie w kierunku poszukiwania mechanizmów wpływających na organizację i ukierunkowanie czynności ludz­kich występujących w ich zachowaniu. Współcześni psychologo­wie osobowości coraz więcej uwagi poświęcają mechanizmom wpływającym na umiejętność kierowania samym sobą. Coraz więcej uwagi zwraca się również na dane dotyczące neurofizjolo­gicznego podłoża tych mechanizmów.

Obecnie osobowość jest rozpatrywana jako centralny system regulacji czynności. W mózgu człowieka znajdują się jednostki czynnościowe, zwane przez psychologów radzieckich układa­mi funkcjonalnymi, które są elementami wykonywania czynności (M. Maruszewski, 1966). W pojęciu osobowości powin­ny być uwzględnione właściwości tego rodzaju. Jednostki czyn­nościowe zostały wyprowadzone z fizjologii. W psychologii nato­miast używa się pojęć psychologicznych i dlatego funkcje jed­nostek czynnościowych zostały nazwane schematem dynamicz­nym (T. Tomaszewski, 1963).

Funkcje schematów dynamicznych określa się również jako nastawienie. Schematy dynamiczne jak gdyby nastawiają jednost­kę na odbiór określonych informacji lub na wykonanie danych czynności. Schematy dynamiczne mogą mieć różny stopień trwa­łości i złożoności. Trwałe i ogólne schematy są najbardziej zło­żone i one tworzą skomplikowaną organizację, czyli tak zwaną sieć. Ta właśnie sieć składająca się z trwałych i ogólnych sche­matów dynamicznych, dominujących nad dużą masą schematów niższego rzędu, wpływająca na zachowanie się jednostki jest oso­bowością. Trwały i ogólny system schematów dynamicznych peł­ni funkcję regulującą, integrującą i kontrolującą czynności jed­nostki. Dzięki nim człowiek nie tylko wykonuje określone czyn­ności, ale planuje i organizuje swoje życie, ustala swój stosunek do świata i ludzi, przewiduje następstwa wykonanych czynności i kontroluje ich przebieg.

Schematy dynamiczne podlegają modyfikacji, zmianom zacho­dzącym pod wpływem rozwoju jednostki. Tworzy się hierarchia systemów, w której bardziej szczegółowe podlegają ogólnym, a podrzędne nadrzędnym. Schematy dynamiczne spełniają coraz rozleglejsze funkcje integracyjne w stosunku do schematów niż­szego rzędu. Osobowość staje się centralnym systemem regula­cji i integracji czynności. Pod wpływem różnego rodzaju środ­ków i bodźców działających w czasie choroby lub pod wpływem przeżyć emocjonalnych, stresu, frustracji mogą wystąpić zabu­rzenia w regulacji procesów zachowania i wtedy osobowość jako system regulacyjny i integracyjny czynności nie może prawidło­wo funkcjonować.

W mechanizmach regulacji można wyróżnić dwa poziomy. Pierwszy poziom to mechanizmy podstawowe, popędowo-emocjonalne, oparte na doświadczeniach pierwszych lat życia jednostki. Drugi poziom mechanizmów, hierarchicznie wyższy, oparty jest na systemie struktur poznawczych.