Wyobraźnia nie jest więc procesem jednorodnym i wyraźnie zaznaczają się w niej dwa rodzaje. Mamy wyobraźnię odtwór­czą, w której odtwarzamy rzeczywistość i twórczą, przetwa­rzającą rzeczywistość. Niektórzy nie uznają terminu ?odtwórcza”, ponieważ uważają, że każda czynność wyobraźni jest przetwarza­niem rzeczywistości, chociaż czasami w bardzo niewielkim stop­niu. Jednak odtwarzając w wyobraźni przedmioty poprzednio spostrzegane staramy się odtworzyć je możliwie wiernie.

Wyobraźnią twórcza daje oryginalne obrazy i przejawia się w samodzielnym tworzeniu nowych utworów, jak to obserwu­jemy w tekście literackim lub w malarstwie. Człowiek, w przeci­wieństwie do zwierzęcia, może sobie przedstawić w wyobraźni każdą rzecz, o której pomyśli. Dla procesu twórczego wyobraźnia ma duże znaczenie, a szczególnie dla twórczości artystycznej. Zadaniem artysty jest pokazanie innym tego, co sam widzi, z taką plastycznością, aby i inni zobaczyli. Malarz w portrecie nie repro­dukuje wyglądu osoby w sposób fotograficzny, ale spostrzegane elementy przekształca, dzięki czemu przypadkowe i zewnętrzne cechy odpadają, a wyeksponowane są cechy uwidaczniające cha­rakter człowieka portretowanego.

Wyróżnia się także wyobraźnię bierną i czynną. Bierna występuje samorzutnie i na niższych stopniach świadomości, w czasie drzemki lub w marzeniach sennych. Czynna wyobraź­nia jest kierowana przez człowieka, a jej obrazy są tworzone i przekształcane świadomie oraz dostosowane do określonych ce­lów, które stawia sobie dany osobnik.

Ważną więc rolę tworzenia odgrywa wyobraźnia kierowa- n a. Tego rodzaju wyobraźnią posługuje się konstruktor, dążący do utworzenia w danym momencie przedmiotu, racjonalizator, wynalazca, malarz, artysta. Dla konstruktora ukierunkowaniem wyobraźni może być rysunek techniczny, schemat konstrukcji lub zgłoszony pomysł. Tutaj tworzy się coś, czego się nie widziało, ale o czym inni pomyśleli. Konstruktor stara się nadać upragnionemu przedmiotowi jednolitą, funkcjonalną całość i w tym pomaga mu wyobraźnia.

Wyobraźnia ma również duże znaczenie w uczeniu się. Uczniowie ze skromną wyobraźnią z trudnością opanowują materiał nauczania, z którym nie stykają się bezpośrednio. W każdej klasie szkolnej takiego materiału jest sporo i trzeba go opanować. Dotyczy to różnych treści nauczania wymagających wyobraźni. Uczeń, który ma trudności w tym zakresie, ma również kłopoty z przyswojeniem takiego materiału. Obrazy wyobraźni szkolnej najczęściej pozbawione są szczegółów, a przeważają w nich uogólnienia, układy schematyczne oraz elementy symboliczne. (W. Rubinsztajn, 1964).

Poważną rolę pełni wyobraźnia’ w kształtowaniu wrażliwości estetycznej jednostki. Stwierdza się, że osoba pozbawiona wy­obraźni jest mało wrażliwa na przeżywanie treści artystycznych (malarstwa, muzyki, przyrody). Jest również mniej wrażliwa na piękno otoczenia, na artystyczne urządzenie własnego mieszka­nia i najbliższego sobie środowiska.