Mówiąc o chorobie należy odróżnić dwojakie jej rozumienie. Po pierwsze, jako organiczny proces w organizmie, który może być określony za pomocą medycznych mierników. Po drugie, jako subiektywne przeżycie człowieka chwilowo wyeliminowa­nego z wykonywania ról społecznych. O chorobie można powie­dzieć, że jest zjawiskiem społecznym, kiedy jej objawy mogą być obserwowane przez innych, gdy zmieniają wzory zachowa­nia między chorym człowiekiem a innymi ludźmi lub społecz­nościami, kiedy człowiek przestaje pełnić role społeczne.

Wskazuje się na chorobę jako na wynik relacji między orga­nizmem człowieka a środowiskiem zawierającym różne czynniki społeczne. Rozpatrzymy obecnie społeczne przyczyny chorób.

Ogólnie można powiedzieć, że tkwią one w grupach społecz­nych, w których uczestniczy człowiek, w zbiorowościach teryto­rialnych. Ze względu na udział czynnika społecznego w powsta­waniu chorób, można je podzielić na: 1) choroby, do których śro­dowisko społeczne usposabia i 2) choroby, dla których środowis­ko społeczne jest warunkiem niezbędnym. Przykładem pierwsze­go rodzaju choroby może być gruźlica. Stwierdzono istnienie konfliktów rodzinnych, uczuciowych, majątkowych itp. u osób ze świeżo wykrytą gruźlicą. Do drugiej grupy chorób należą: nerwice, choroby wrzodowe żołądka, dwunastnicy, samoistne nadciśnienie, niewydolność naczyń wieńcowych, zawał. Naj­częstszymi przyczynami reakcji nerwicowych są: błędy wycho­wawcze, rozłam środowiska rodzinnego, brak wyższych celów życiowych. Okazuje się, że niezaspokojenie potrzeb biologicz­nych i psychicznych człowieka może stanowić przyczynę choro­by. Przykładem jest kształtowanie się nałogu alkoholizmu, a tak­że choroba serca, czy różne choroby psychiczne, psychosoma­tyczne, np. zaburzenia czynności wątroby u kobiet występują często na skutek konfliktów w rodzinie.

Człowiek ? potencjalny pacjent ? pełni w grupach, w któ­rych żyje, określone role. Okazuje się, że poszczególne role za­wodowe powodują wiele chorób, jak również niektóre pozycje związane z pełnionymi rolami predysponują do pewnych cho­rób. I tak np. zwraca uwagę fakt, że przyczyną samoistnie wystę­pującej choroby nadciśnieniowej może być praca wymagająca dużego napięcia nerwowego, szybkości decyzji i poczucia odpo­wiedzialności ? taką pracą jest np. praca dyrektora.

Liczba pełnionych ról oraz zakres, czyli nadmierna lub mała liczba oczekiwań mogą również wpływać na obniżenie stanu zdrowotnego, jak i na powstawanie chorób z przemęczenia. Ilu­stracji dostarczają tutaj dane o absencji zamężnych kobiet pra­cujących ,,w okresie rozrodczości, pielęgnacji i wychowywania dzieci, kiedy równocześnie istnieje obciążenie funkcjami kierow­niczymi i wykonawczymi w gospodarstwie domowym oraz pracą zawodową w warunkach niedostatecznego wypoczynku. Stres z tym związany jest prawdopodobnie ważnym czynnikiem wy­wołującym choroby i zwiększającym absencje chorobowe kobiet posiadających rodziny”. Również i ograniczona liczba oczekiwań, ubywanie ról może stanowić ob­niżenie odporności na choroby. Taką sytuację obserwujemy w przypadku ludzi, którzy przeszli na emeryturę. W tej sytuacji dotychczas aktywny pracownik mobilizowany do wysiłku roz­licznymi oczekiwaniami zostaje ich pozbawiony, co w konse­kwencji może prowadzić do stanu izolacji, braku poczucia bez­pieczeństwa, w dalszym ciągu do zachwiania równowagi psy­chicznej.

Źródłem wielu chorób są sytuacje konfliktowe w grupach pod­stawowych, takich jak rodzina, i wtórnych,. jak zakład pracy. Niewłaściwe wzory życia z punktu widzenia norm higienicznych mogą się przyczyniać do powstawania różnorakich chorób i nie­prawidłowości w rozwoju fizycznym. Przykładem może być prze­dłużenie okresu karmienia piersią przez matki na wsi lub zbyt wczesne podejmowanie pracy w gospodarstwie rolnym przez dziewczęta.

Modele ujmowania choroby, określania stanu zdrowia, obo­wiązujące w danej grupie, mogą decydować o tym, czy w od­powiednim czasie zostanie podjęte leczenie.

Wskazując na zbiorowości terytorialne jako na źródła chorób mamy na myśli np. w przypadku miasta nadmierną liczbę stycz­ności, bodźców, przy jednoczesnym braku więzi społecznej, po­wodujących osamotnienie człowieka. W mieście zagraża czło­wiekowi hałas, zanieczyszczenie powietrza i wody. Na wsi na­tomiast zagrożenie dla zdrowia stanowi chemizacja środowiska, mechanizacja pracy na roli i związane z tym zapylenie, przecią­żenie pracą fizyczną i inne.

Skuteczne leczenie zależy od ustalenia przyczyn choroby. Pie­lęgniarka, która w okresie podejmowania przez pacjenta lecze­nia również pozostaje z nim w kontakcie ma możność poznawa­nia przyczyn choroby.