W procesach leczenia zachowanie pacjenta zależy nie tylko od modelu ? kiedy i w jakiej sytuacji należy zgłosić się do leka­rza, ale także od dostępu do instytucji i urządzeń ochrony zdro­wia. Istotne znaczenie może tu mieć odległość od urządzeń, moż­liwości komunikacyjne, godziny przyjęć.

Pełnione role, ich liczba, mogą decydować o możliwości zgło­szenia się do lekarza i podjęcia leczenia. Na przykład pójście do szpitala osoby pełniącej podstawową rolę w rodzinie wymaga zapewnienia podczas jej nieobecności odpowiedniej opieki po­zostałym członkom danej rodziny.

Inne problemy nasuwa leczenie w szpitalu. Chory w szpitalu pełni również rolę pacjenta. Jeżeli dotychczas pełnione role do­starczały choremu poczucia bezpieczeństwa, uznania, to często rola pacjenta wywołuje sytuacje konfliktowe. Chory czuje się

zagrożony, co nie jest bez znaczenia dla przebiegu leczenia. Stan ten może się pogłębiać przez trudności adaptacyjne do środowis­ka szpitalnego. Są one najczęściej następstwem różnic między wzorami żywienia, utrzymywania higieny osobistej w środowis­ku domowym (np. w przypadku pacjenta pochodzącego ze wsi) a wzorami obowiązującymi w środowisku szpitalnym. W wielu chorobach, szczególnie uwarunkowanych społecznie, zapewnie­nie pozytywnego przebiegu leczenia wymaga zajęcia się nie tyl­ko pacjentem, ale także jego środowiskiem życia i pracy. Czasa­mi konieczne jest uregulowanie zaburzonych układów w środo­wisku rodzinnym.

Pozytywne wyniki leczenia zależą nie tylko od zastosowania odpowiedniej farmakoterapii. Duży wpływ na przekształcenie egoistycznej postawy pacjenta w postawę nastawioną na pomoc ” innym ma socjoterapia, a także zmiana modeli i wzorów życia, ujmowania zdrowia i choroby w środowisku pacjenta.

Dokonywanie przemian we wzorach i modelach, którymi po­sługuje się pacjent i jego środowisko, wymaga liczenia się z jego możliwościami. Możliwości zaś określa wiek, poziom wykształ­cenia, warunki bytowe, mieszkaniowe, miejsce zamieszkania. Nie każdej matce można np. zaproponować podawanie dziecku soku z pomarańczy. Nie wszędzie możliwe jest poddawanie się bada­niu kontrolnemu, bo to zależy od odległości od ośrodka zdrowia. Rekonwalescencja wymaga przygotowania środowiska na przy­jęcie pacjenta np. wprowadzenia nowych wzorów współżycia.

Rehabilitacja inwalidy i człowieka dotkniętego przewlekłą chorobą z socjologicznego punktu widzenia obejmuje 4 etapy: wycofanie się z dotychczasowej roli zawodowej, identyfikacja z nową rolą, usprawnienie w nowej roli, integracja nowej roli z pozostałymi. Integracja polega na spełnianiu przez pacjenta innych ról mimo zmian w roli zasadniczej. Rehabilitacja uwarun­kowana jest czynnikami ekonomicznymi, społecznymi i kulturo­wymi. W przypadku czynników ekonomicznych głównie chodzi o ustalenie stosunku między nakładami i kosztami na środki i usługi, które są potrzebne do realizacji programu rehabilitacji, a jej rezultatami. Przeprowadzone w tym zakresie badania wy­kazały, że każda forma rehabilitacji zawodowej jest opłacalna, gdyż jakakolwiek praca inwalidów znaczy więcej niż bezczynność i bierność oraz daje pozytywne wielokierunkowe społeczne efekty. ?Z badań przeprowadzonych na szeroką skalę w Irlandii wynika, że rehabilitacja jest opłacalna już nawet przy 25% wy­dajności inwalidów. Ale im dłuższy jest przeciętny wiek życia w danym kraju, im młodszy usprawniony inwalida, im lepiej jest on przygotowany do pracy i życia codziennego i im lepszą po­siada motywację, tym efekt społeczny i ekonomiczny jego pra­cy jest większy”.

Wśród czynników społecznych ważną rolę spełnia postawa rodziny, szkoły, zakładu pracy, instytucji decydującej o powo­łaniu ośrodków i urządzeń rehabilitacyjnych wobec idei reha­bilitacji. Ważne miejsce w ukształtowaniu pozytywnego stosun­ku do rehabilitacji spełniło potraktowanie pracy jako naczelnej wartości w życiu człowieka. ?Kultura europejska docenia war­tość pracy, aktywności indywidualnej i społecznej. Kultura euro­pejska w stosunku do innych jest także bardziej racjonalna, wol­na od przesądów i innych czynników, które w wyraźny sposób hamują rozwój rehabilitacji”.

Oczywiście bardzo duży jest udział pielęgnowania w leczeniu i rehabilitacji. Pielęgnowanie mając na uwadze, że jego celem jest uczyć żyć, bierze pod uwagę w planowaniu swojego dzia­łania płeć i wiek chorego, etap choroby, przebieg choroby, czy jest on ostry, przewlekły czy może śmiertelny, a także miejsce leczenia. Na tle tak rozpoznanej sytuacji chorego pielęgniarka, obok wykonywania zleconych zabiegów medycznych, oddziałuje na fałszywe wyobrażenia o chorobie, uczy nawyków higienicz­nych, radzi jak należy zachowywać się w codziennym życiu.

Przedstawione socjologiczne Spojrzenie na chorobę, jej przy­czyny, leczenie, rehabilitację, pielęgnowanie, pozwala na stwier­dzenie, że zarówno w stawianiu diagnozy, leczeniu, rekonwales­cencji, jak i rehabilitacji konieczne jest uwzględnienie czynni­ków społecznych.