Człowiek zdrowy, a także chory, odczuwa potrzeby zdrowot­ne. Są to tzw. potrzeby subiektywne, które nie zawsze pokrywa­ją się z potrzebami obiektywnymi. Te ostatnie ustalają lekarze za pomocą specjalnych testów np. mierzenia temperatury, róż­nego typu analiz.

Subiektywnym potrzebom zdrowotnym towarzyszą zachowania medyczne ludzi. Obejmują one zachowania po zaobserwowaniu objawów choroby, wzory korzystania z placówek służby zdro­wia. Przeprowadzone na ten temat badania wskazują na pewne różnice w zachowaniach ludności wielkomiejskiej i ludności mniejszych skupisk. U tych pierwszych występuje tendencja do bagatelizowania objawów, częstsze leczenie się na własną rękę, co wynika prawdopodobnie z lepszej informacji o środkach le­czenia. Im mniejsze skupisko ludności, tym częstsze poszukiwa­nie pomocy fachowego personelu.

Zachowania medyczne ludności można podzielić na:

,,1) zachowanie racjonalne ? w przypadku choroby zgłasza­no się po poradę lekarską i stosowano leczenie według wskazań lekarza,

2)   zachowania tradycyjne ? w przypadku choroby ogranicza­no się tylko do leczenia sposobami domowymi,

3)    zachowania, w których występowały cechy postępowania racjonalnego i tradycyjnego,

4)   zachowania charakteryzujące’ się postawą bierną wobec choroby”.

Stwierdzono, że występowanie poszczególnych zachowań za­leży od ?specyficznej właściwości samej choroby (rodzaj cho­roby, jej ciężkość w odczuciu chorego), doświadczenia w zakre­sie sytuacji życiowej chorego, dostępności opieki lekarskiej i tra­dycji związanych z korzystaniem z niej”. Zachowania racjonalne przeważały u osób ubezpieczonych, wykazywały je częściej kobiety niż mężczyźni.. Liczba zachowań racjonalnych wzrasta wraz z wiekiem. Mężczyźni częściej lekce­ważą objawy choroby, kobiety natomiast mają tendencję do sto­sowania domowych środków leczenia. Duży wpływ na zacho­wania medyczne ma ocena własnego zdrowia. Osoby oceniające siebie jako zdrowe lekceważą objawy choroby i czekają na ich ustąpienie. Natomiast ci, którzy chorowali często i przewlekle, uzależniają swoje postępowanie od rodzajów objawów. Wyko­rzystują oni posiadane doświadczenie dla racjonalnych zacho­wań medycznych.

Jak przedstawia się realizacja potrzeb zdrowotnych w opinii pacjentów? Przeprowadzone na ten temat badania pozwalają na stwierdzenie, że korzysta się przede wszystkim z uspołecznio­nego lecznictwa. Stwierdzenie powyższe odnosi się głównie do ludności miejskiej.

Jak często występuje kontaktowanie się z lekarzem? Okazuje się, że częstotliwość korzystania z pomocy lekarskiej jest zależ­na od trzech grup czynników: demograficzno-społecznych, psy­chologicznych, oraz zdrowotno-medycznych. I tak kobiety częś­ciej zasięgają porady lekarza niż mężczyźni. Częstotliwość wizyt u lekarza wzrasta wraz z wiekiem w przypadku ludności miej­skiej, u ludności wiejskiej ? odwrotnie. Można przypuszczać, że starsi ludzie na wsi nie mają nawyków korzystania z dzia­łalności służby zdrowia oraz odwołują się do uświęconych zwy­czajem i tradycją domowych środków leczniczych. Duży wpływ na częstość korzystania ze służby zdrowia wywiera subiektyw­na ocena stanu zdrowia. Na częstotliwość zasięgania porady u le­karza wpływa również wysoka neurotyczność pacjentów.

Specjalistą najczęściej odwiedzanym przez pacjentów jest in­ternista, a następnie ginekolog i chirurg. Internista spełnia czę­sto rolę ?dystrybutora” pacjentów do lekarzy o wyższych spe­cjalnościach. Z pomocy lekarskiej częściej korzystają ubezpie­czeni. Ważne znaczenie ma także dostępność placówek zdrowia. Zbyt duża odległość utrudnia korzystanie z niej.

Jak przedstawiają się etapy podejmowania i pełnienia roli pa­cjenta? Można je ująć w następujące reakcje i zachowania:

?    ?fizyczne doznania cierpienia, złe samopoczucie, niewydol­ność psychiczna,

?    poznanie symptomów na podstawie doświadczenia i wie­dzy,

?    niepokój oraz interpretacja emocjonalna objawów,

?    włączenie czynników środowiskowych oraz cech osobowoś­ci, ewentualnie konsultacji pozamedycznych,

?    podjęcie decyzji leczenia się,

?    przyjęcie roli pacjenta, konsekwencji wynikających z lecze­nia się i zależności od służby zdrowia,

?    wyjście z aktywnej terapii, powolny powrót do ról normal­nych”.

Jakie są reakcje pacjenta na chorobę? Jakie ma on potrzeby? Różne są klasyfikacje postaw pacjentów wobec choroby. A. Ostrowska wyróżnia trzy postawy: nadmiernie ochraniająca, ra­cjonalna, lekceważąca. K. Osińska mówi o dwóch postawach twórczej i pasożytniczej (K. Osińska, 1980). M. Wiewiórowska proponuje wyodrębnienie trzech postaw: akceptacji czynnej, akceptacji biernej i brak akceptacji.

Postawa akceptacji czynnej wyraża się uznaniem choroby, zna­jomością szans leczenia i czynnym udziałem w leczeniu. Akcep­tacja bierna wyraża się w zgodzie na chorobę przy braku zain­teresowania własnym udziałem w jej leczeniu, w liczeniu na le­karza. Brak akceptacji wyraża się odrzuceniem choroby, jak i nie­chęcią do udziału w leczeniu.

Każdy rodzaj choroby wyzwala specyficzne potrzeby u cho­rego. I tak choroba ostra występująca nagle, zawsze jest zasko­czeniem dla pacjenta. Wprawdzie trwa krótko i ważne w niej jest działanie biomedyczne, to jednak pacjent oczekuje uspo­kojenia, wyjaśnienia swego stanu, a także porady, jak ma się zachowywać, aby szybko wyzdrowieć. W przypadku choroby przewlekłej pacjent zainteresowany jest tym, jak ma żyć przy trwaniu choroby, jak sam ma wspierać swoje zdrowie. W cho­robie terminalnej często buntuje się, trudno mu pogodzić się z nią. Przeżywa lęk o siebie, swoich najbliższych. W sytuacji tej oczekuje przede wszystkim życzliwości, zainteresowania, szcze­rej rozmowy.

Inne problemy powstają wobec chorego leczonego w poradni i szpitalu. I. Rżewska tak opisuje sytuację chorego leczonego w przychodni: ?Jeżeli chory zdecyduje się na leczenie w przy­chodniach, jego droga jest niełatwa. Przede wszystkim rozwinię­ta specjalizacja przy niewystarczającym już dziś zakresie badań internisty (dawnego lekarza domowego) powoduje sytuacje kon­fliktowe. Internista chętnie i często odsyła na badania dodatko­we (analizy, prześwietlenia itp.) w poczuciu odpowiedzialności za udokumentowanie diagnozy. Nie wszystkie badania są na miejscu, nieraz laboratoria rozrzucone są po całym świecie, a wymagają 2 ? 3-krotnego odwiedzenia (zapis, badanie, odbiór wyników). Wyniki badania lub własna ocena stanu pacjenta za­zwyczaj wymagają odwiedzenia jednego lub paru specjalistów. Każdy przepisuje lekarstwa bez bliższych wyjaśnień, czy można je zażywać razem, często brak wskazań ile i jak zażywać, przy jakich objawach przerwać zażywanie, nie zawsze do internisty docierają oceny specjalistów. Specjaliści coraz ściślej ograni­czają się do wąskiej specjalności i niechętnie przepisują lekar­stwa internistyczne. W rezultacie jeżeli pielęgniarka nie pomoże w skoordynowaniu działania, pacjent żyje domysłami, intuicją, często zażywa ogromną ilość leków lub je magazynuje”.