Działania profilaktyczne obejmują: tworzenie w środowisku warunków zapobiegających powstawaniu chorób, instytucji zdrowia, integrację opieki zdrowotnej i społecznej oraz stoso­wanie szczepień ochronnych, okresowych badań dzieci i mło­dzieży, a także dorosłych. Jest to tzw. profilaktyka pierwotna. Mamy także profilaktykę wtórną polegającą na nauczaniu właś­ciwego życia po odbytej chorobie, tak aby ona nie wróciła.

Profilaktyka powinna zapewnić właściwe warunki sanitarne w miejscu zamieszkania. Przeprowadzone w latach pięćdziesią­tych badania ekologiczne Lublina przez Z. Pióro, ujawniły, że siedliskiem chorób zakaźnych jest Stare Miasto oraz ulica Lu­bartowska. Przyczyną tego był brak pełnej kanalizacji oraz za­niedbania sanitarne tych terenów (Z. Pióro-, 1962). Problemem w tym przypadku jest przede wszystkim sprawa właściwego za­gospodarowania przestrzeni mieszkalnej.

Innego przykładu znaczenia zmian dla profilaktyki dostarczy­ły badania na wsi przeprowadzone przez A. Pawełczyńską. Au­torka stwierdziła, że nabywanie ze względów prestiżowych sprzętu zmechanizowanego, np. pralek, podniosło higienę w ro­dzinach wiejskich. Zaczęto częściej zmieniać bieliznę osobistą i pościelową, więcej zużywać mydła i środków piorących. Ta sama autorka wykazała również, że wprowadzenie instytucji zdrowia na teren wiejski wspiera profilaktykę. Takimi instytu­cjami okazały się izby porodowe. Kobiety rodzące w nich lub w szpitalach przychodziły na badania kontrolne dzieci, a także chętniej poddawały je szczepieniom niż rodzące w domu.

Przykładem integracji opieki zdrowotnej i społecznej jest or­ganizacja takiej placówki na terenie dzielnicy Bałuty w Łodzi. Piszą o niej następująco H. Mackiewicz, W. Mecowa, R. Minich z Zakładu Organizacji Ochrony Zdrowia AM: ,,Po spostrzeżeniu faktu, że pomoc społeczna nie może się prawidłowo rozwijać w żadnym kierunku bez udziału personelu medycznego oraz że niemal każdy program służby zdrowia wymaga współudziału opiekunów społecznych ? do każdego regionu zapobiegawczo- -leczniczego przydzielono jednego spośród wyróżniających się opiekunów społecznych. Opiekunów tych przeszkolono. Na drzwiach gabinetów lekarskich umieszczono obok nazwiska le­karza i pielęgniarki rejonowej nazwisko, miejsce i godziny przy­jęć rejonowego opiekuna społecznego. W tych rejonach, które w praktyce realizują przedstawioną koncepcję, osiągnięto realne postępy w zintegrowanej opiece medyczno-społecznej”.

Jedną z istotnych form realizacji profilaktyki jest stosowanie szczepień ochronnych. Realizacja ich zależy od odległości od punktu szczepień, pory roku oraz pochodzenia społecznego pacjentów. Duża odległość od punktu szczepień, zła komunika­cja, nieodpowiednie godziny dojazdu i powrotu autobusem, brak możliwości zatrzymania się z dzieckiem w miejscu szczepienia utrudniają korzystanie z tych zabiegów profilaktycznych. Stąd organizowanie szczepień w poszczególnych np. wsiach stanowi duże ułatwienie. Pory roku szczególnie odbijają się na przebie­gu szczepień w warunkach wiejskich. Przeprowadzone badania ujawniły, że w okresie lata i jesieni kobiety, nie przychodzą na szczepienia z dziećmi. Robią to natomiast, nawet nie wezwane, wczesną wiosną, późną jesienią lub zimą.

Różna jest też postawa wobec szczepień w zależności od po­chodzenia społecznego. Robotnice proszą o przesłanie zaświad­czeń o szczepieniu, bo na ich podstawie mogą się zwolnić z pra­cy, natomiast pracownice umysłowe telefonicznie uzgadniają ter­min szczepienia, a poprzedniego dnia poddają kontroli lekar­skiej swoje dzieci, aby upewnić się, czy są zdrowe. Z podanych przykładów widzimy, że profilaktyka zależy od środowiska, integracji czynników medycznych i społecznych w opiece zdro­wotnej, od przynależności społecznej pacjentów. Organizatorem i wykonawcą zadań w profilaktyce jest pielęgniarka. Im lepiej pojmuje ona swoje zadania w tym zakresie, tym lepsze są re­zultaty profilaktyki.