Jeżeli chodzi o określenie zdrowia i choroby, to niestety nie są one jeszcze ustalone. Światowa Organizacja Zdrowia podaje na­stępującą definicję zdrowia: ?Zdrowie jest stanem pełnego fi­zycznego, umysłowego i społecznego dobrego samopoczucia, nie zaś tylko nieobecnością choroby lub niedołęstwa”.

Socjologowie używają dla swoich celów badawczych tzw. su­biektywnej lub inaczej ?behawioralnej” definicji zdrowia. We­dług tej definicji ?jednostka sama rozstrzyga poprzez swoje za­chowanie, czy jest chora czy zdrowa (czy normalnie funkcjonu­je, podejmuje swoje role, wypełnia je itp.). Zdrowie lub chorobę jednostki ocenia się więc na podstawie jej społecznego funkcjo­nowania, przyjmowania na siebie lub nie roli chorego”. A zatem człowiek, który czuje się nawet źle, ale nie przyjmuje roli chorego, uważany jest za zdrowego. Co to znaczy pełnić rolę chorego? Według socjologa amerykańskiego T. Parsonsa pacjent jest człowiekiem zwolnionym od obowiąz­ków, jest on w sytuacji, w której należy się nim zająć. Ciężko chory człowiek nie jest w stanie sam sobie pomóc. Znajduje się on przeważnie w położeniu, w którym nie może wykonywać czynności niezbędnych dla życia, a jeszcze częściej nie zdaje sobie sprawy z tego, co ma być zrobione; musi kierować się za­leceniami lekarza i musi pozwolić innym w swoim środowisku, by za niego podejmowali decyzje. Takie rozumienie choroby, zdrowia i roli społecznej pacjenta nie jest przyjmowane przez medycynę, dla której podstawą oceny są określone mierniki zdrowia.

Patrząc na zdrowie i chorobę z socjologicznego punktu widze­nia należy rozważyć społeczne uwarunkowanie zdrowia, profi­laktyki, społeczne przyczyny choroby, leczenia, rehabilitacji, społeczne konsekwencje chorób, charakterystykę chorób.

Wskazaliśmy, że zdrowie nie jest wynikiem braku choroby, ale stanem dobrego samopoczucia. Jakie czynniki społeczne za­pewniają ten stan? Jest ich wiele. Ważny wpływ ma ustrój spo­łeczny, który decyduje o warunkach bytowych ludności. Przykła­du dostarcza tutaj praca K. Wintera na temat akceleracji, czyli przyrostu długości ciała i przyspieszenia rozwoju, jakie nastąpiło w okresie od 1948 roku. Najniższe wartości długości i masy ciała noworodków wystąpiły w 1948 roku, w okresie trudnych warun­ków życia po II wojnie światowej. W następnych latach wartości te wzrastają, szczególnie w grupie robotników (K. Winter, 1969).

Innym czynnikiem społecznym oddziałującym na zdrowie jest przynależność do określonej zbiorowości społecznej, jaką jest miasto i wieś. W warunkach polskich przez wiele lat obserwo­wano różnice w rozwoju fizycznym dzieci wychowywanych na wsi i w mieście, na niekorzyść tej pierwszej zbiorowości. Jedno­cześnie stwierdzono, że dzieci pochodzące ze wsi położonych pod miastem, do którego matki dojeżdżają do pracy, lepiej się roz­wijają niż ich rówieśnicy ze wsi odległych od miast. Prawdopo­dobnie codzienny pobyt w mieście, kontakt z matkami będącymi mieszkankami miast, udostępnia kobiecie wiejskiej wzory właś­ciwej pielęgnacji i odżywiania dzieci, daje okazję do częstszego kontaktu z instytucjami opieki zdrowotnej oraz z punktami handlowymi ułatwiającymi nabycie odpowiedniej żywności. Również środowisko przyrodnicze, w którym człowiek żyje, stwarza dobre lub złe warunki dla zdrowia.

Grupy społeczne, w których człowiek żyje i działa, mogą zdrowiu sprzyjać lub nie. Rodzina może utrwalać właściwe wzo­ry odżywiania, odpoczynku i odwrotnie. Panujące w rodzinie stosunki mogą gwarantować, lub nie, zdrowie psychiczne. Na­wet warunki mieszkaniowe, które rodzina tworzy, przyczyniają się lub nie do zdrowia. N. Wolański, zajmujący się biologią człowieka, stwierdził, że dojrzewanie dziewcząt następuje wcześ­niej w rodzinach, w których matka pozostaje w domu i opiekuje się dziećmi, niż w rodzinach o takim samym dochodzie, ale z matką pracującą zawodowo. Zakład pracy zapewnia zdrowie swoim pracownikom tworząc odpowied­nie środowisko fizyczne pracy, gwarantując ustabilizowane sto­sunki międzyosobowe.

Istotne znaczenie dla zachowania zdrowia ma sama służba zdrowia, istnienie i funkcjonowanie jej placówek. Stwierdzono np. w badaniach socjologicznych, że izby porodowe kształtują pozytywną postawę kobiety wobec szczepień, poddawania dziec­ka kontroli zdrowia, korzystania z pomocy lekarskiej.

Ogólnie możemy powiedzieć, że zdrowie człowieka warunko­wane jest ustrojem społecznym, organizacją służby zdrowia, wzorami, warunkami i stosunkami rodzinnymi, a także zakłado­wymi.

Pielęgnowanie szczególnie intensywnie uczestniczy w zacho­waniu zdrowia. Pielęgniarka należy do grona tych osób, na któ­rych spoczywa zadanie szerzenia oświaty sanitarnej.