W licznych badaniach prowadzonych nad uczeniem się stwier­dzono, że materiał wyuczony poprzednio może mieć wpływ na opanowanie materiału następnego. Jeśli to jest wpływ negatyw­ny, mamy do czynienia z hamowaniem, a jeśli pozytywny ? z ułatwieniem. Wyróżniamy dwa rodzaje hamowania i ułatwienia: proaktywne ? następcze i retroakty­wne ? wsteczne.

Badania nad hamowaniem były organizowane następująco. Wy­bierano dwie równoważne grupy uczących się. Jedna z grup uczy­ła się pewnego materiału (A), a po jego wyuczeniu drugiego ma­teriału (B). Druga zaś uczyła się tylko materiału drugiego (B). Po krótkiej przerwie sprawdzono opanowanie materiału drugiego (B) w jednej i drugiej grupie. W licznych badaniach uzyskano dwa rodzaje wyników. Grupa pierwsza miała gorzej opanowany materiał drugi (B), co dowodziło, że materiał poprzedni (A) wpły­wa negatywnie na wyuczenie się materiału następnego (B). Przy innym rodzaju materiału były i takie przypadki, że w grupie pierwszej lepiej zapamiętano materiał następny (B), niż w grupie drugiej. Stąd wniosek, że materiał poprzedni (A), wpłynął pozy­tywnie na wyuczenie się materiału następnego (B). Tego rodzaju zjawisko nazywamy ułatwieniem proaktywnym.

Nie tylko materiał poprzedni może wywierać wpływ na zapa­miętanie materiału następnego, ale i następny może wpływać na zapamiętanie materiału poprzedniego. Badania tego zjawiska by­ły prowadzone w następujący sposób. W badaniach brały też udział dwie równorzędne grupy uczniów. Obie grupy uczyły się tego samego materiału (A), aż do pełnej wyuczalności. Następnie grupa pierwsza uczyła się materiału następnego (B), a uczniowie grupy drugiej mieli przerwę. Po wyuczeniu się materiału B przez grupę pierwszą sprawdzono opanowanie materiału A w obu gru­pach. Tutaj też stwierdzono dwa rodzaje zależności uwarunkowa­ne jakością materiału. W grupie pierwszej opanowanie materia­łu A mogło być gorsze niż w grupie drugiej. Wniosek z tego, że materiał następny osłabia zapamiętanie materiału poprzedniego. Wówczas będzie to hamowanie wsteczne czyli retroaktywne. Przy innym materiale sytuacja może być odwrotna. Grupa pierw­sza może mieć lepiej opanowany materiał poprzedni (A), niż grupa druga, która nie uczyła się materiału następnego (B). Świadczyło­by to, że materiał B wpłynął pozytywnie na zapamiętanie mate­riału A. Wówczas wystąpiło zjawisko ułatwienia wstecznego, re­troaktywnego (W. Budohoska, Z. Włodarski, 1971).

O tym, czy wystąpi hamowanie lub ułatwienie w uczeniu się danych wiadomości decyduje wiele czynników. Należy do nich, między innymi, podobieństwo między materiałem poprzednim a następnym. Gdy materiały są do siebie bardzo podobne, stopień zapamiętania materiału poprzedniego jest bardzo duży. Przy zmniejszaniu podobieństwa stopień zapamiętania materiału po­przedniego zmniejsza się. Następnym czynnikiem jest opanowa­nie materiału poprzedniego. Im jest on lepiej opanowany, tym hamowanie retroaktywne jest mniejsze. Gdy zaś materiał następ­ny jest lepiej opanowany od poprzedniego, hamowanie retroak­tywne osiąga wysoki stopień. Na hamowanie ma również wpływ zakres materiału poprzedniego. Dłuższy materiał poprzedni po­woduje słabe hamowanie retroaktywne prawdopodobnie dlatego, że wymaga większej liczby powtórzeń i poszczególne elementy są lepiej zapamiętane. Istnieje jeszcze wiele innych czynników, ale wymienione należą do najważniejszych.