Uczenie się zależy od tego, jakie doświadczenia zdobywa uczą­cy się, czy uczy się bodźców, czy reakcji i jak się uczy. Na pod­stawie tych kryteriów wyróżniamy trzy rodzaje uczenia się. Pierwszy rodzaj, to uczenie się realizowane przy udziale wa­runkowania klasycznego. Do drugiego rodzaju nale­ży uczenie się przez warunkowanie instrumentalne. Te rodzaje pozwalają na bezpośrednie poznanie rzeczywis­tości i należą do uczenia się sensorycznego (zmysłowego). Pozna­nie rzeczywistości w sposób pośredni, w którym podstawową rolę odgrywa słowo, nazywamy uczeniem się werbalnym.

Uczenie się jednostki przebiega w określonym środowisku i jest odpowiedzią na bodźce otoczenia. Pomiędzy bodźcem i reakcją, jako odpowiedzią, istnieje określony związek. Następuje uczenie się bodźca i kojarzenie go z reakcją. Jest to uczenie się przez warunkowanie klasyczne. Bodźce, jako znaki sygnalizacyjne mo­gą być nieobojętne biologicznie, jak np. widok nadjeżdżającego samochodu, który może nas potrącić, lub obojętne, jak np. ostrze­gawczy dźwięk klaksonu samochodowego. Takich znaków sygna­lizujących różne sytuacje korzystne lub niekorzystne dla nas od­bieramy wiele i trzeba się ich nauczyć. Zielone światło na skrzy­żowaniu ulic oznacza, że można przejść na drugą stronę ulicy. Dzwonek w szkole sygnalizuje początek lub koniec lekcji, a zegar swoim dźwiękiem odmierza godziny, minuty i sekundy. Żeby mieć właściwą orientację w otoczeniu trzeba się nauczyć przynajmniej podstawowych sygnałów (bodźców).

Małe dziecko widzi przedmioty, dotyka ich, poznaje ich smak, temperaturę, masę, gładkość lub szorstkość, za pomocą zmysłów. W pierwszych latach nauczania, też za pomocą zmysłów, rozsze­rza swoją znajomość świata, styka się z przedmiotami bezpośred­nio ogląda je, dotyka. Niezależnie od tego bada związki w jakie wchodzą przedmioty ze sobą, ich wzajemne powiązania, zależności i budowę. Poznaje coraz więcej znaków, które mają określone znaczenia. Ucząc się pewnych znaków zdobywa umie­jętność czytania, pisania, rachowania, wykonywania złożonych działań arytmetycznych itp. Znaki niosą zawsze jakieś infor­macje, które trzeba zapamiętać, aby właściwie reagować na ich znaczenie. Nikt, kto zna sygnały świetlne nie będzie przecho­dził przez ulicę przy czerwonym świetle, jeśli nie chce narazić się na potrącenie lub przejechanie przez pędzące pojazdy. Czer­wone światło jest sygnałem zakazu, którego trzeba przestrzegać, aby nie narazić się na wypadek.

Ten rodzaj uczenia się występuje również u pielęgniarki, która poznaje objawy u chorego, obserwuje zmiany zewnętrzne i odpowiednio reaguje. Objawy są sygnałami, a reakcje pielęg­niarki sposobami działania. Kojarzenie bodźców z odpowiednimi reakcjami i wzmacnianie tego związku jest właśnie uczeniem się przez warunkowanie klasyczne. Widząc na skórze chorego za­czerwienienia, wysypkę lub obserwując zaburzenia oddechu, pie­lęgniarka wie, co te objawy oznaczają i jak w takich przypad­kach postępować. Nie wystarczy nauczyć się tylko znaczenia ob­jawów, ale trzeba je łączyć z odpowiednim działaniem. W ucze­niu się przez warunkowanie klasyczne biorą udział zmysły (wzrok, słuch, dotyk, węch) rejestrujące poszczególne sygnały mające znaczenie dla organizmu, a te z kolei uruchamiają odpowiednie reakcje danej osoby.

Jest jednak wiele czynności wykonywanych przez zwierzęta lub ludzi, w których trudno dopatrzyć się wyraźnego bodźca po­budzającego lub wywołującego działanie. Rzadko się zdarza, aby jednostka czekała na znak ? bodziec; gdy jest aktywna, wyko­nuje wiele czynności, z których jedne zasługują na uznanie, a inne nie. Istnieją takie czynności, w przypadku których trudno byłoby wymienić właściwe bodźce. Jeśli kot skacze przez pręt, pies ?służy”, koń klęka, to tych reakcji nie można wyjaśnić bodźcami, które je poprzedzały. W tym przypadku uczenie się przebiega inaczej niż było to przedstawione poprzednio. Kiedy zwierzę wy­kona pożądaną czynność, otrzymuje nagrodę w postaci jakiegoś przysmaku. Czynność jako reakcja staje się powodem, instru­mentem, do osiągnięcia nagrody. Nagroda zaś staje się bodźcem, który nie wywołuje reakcji, jak w warunkowaniu klasycznym, ale ją utrwala. Jest to uczenie się przez warunkowanie instru­mentalne, polegające na uczeniu się reakcji, czynności pozwa­lającej na uzyskanie nagrody.

Badania nad warunkowaniem instrumentalnym prowadził w Polsce wybitny fizjolog Jerzy Konorski i on pierwszy opraco­wał metodę badań. Tym rodzajem warunkowania i uczenia się zajmował się również psycholog amerykański B. F. Skinner (E. R. Hilgard, 1968). Prowadził on eksperymenty ze szczurami w spe­cjalnej skrzynce, ,,zwanej ?skrzynką Skinnera”, zaopatrzonej w dźwignię i małą żarówkę. Aby wytworzyć warunkowanie in­strumentalne u szczura, wpuszczał go głodnego do skrzynki. Szczur początkowo biegał po klatce dotykając łapkami różnych części klatki. Przypadkowo dotykał także dźwigni połączonej z za­sobnikiem z żywnością, zwalniając jedną kulkę żywności. Szczur szybko nauczył się, że naciśnięcie dźwigni wyzwala pożądane pożywienie. Pokarm jako bodziec bezwarunkowy wzmacniał reakcję naciskania dźwigni. Kiedy eksperymentator skompliko­wał zadanie i żywność pojawiała się tylko przy zapalonej żarów­ce, szczur naciskał dźwignię tylko wtedy, gdy paliła się żarów­ka. Nastąpiło różnicowanie reakcji, szczur wykorzystywał tylko te, które dawały efekty w postaci pokarmu.